Giriş 

Bətndaxili inkişafın ləngiməsi (BDİL) dölün  boy, çəki və digər fetometrik göstəricilərinin hestasiyanın müəyyən müddətləri üçün nəzərdə tutulan orta normativlərdən geri qalmasıdır. Doğuş zamanı BDİL-in yayılması kifayət qədər rast gələn haldır – 5-17% arasında. Vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə bu vəziyyət daha çox rast gəlir (15-22% arasında). Bu, hamilələrin, hestoz və fetoplasental çatışmazlığı olan hamilə qadınların vaxtından əvvəl doğuşun yüksək tezliyinin səbəbləri və  patogenetik mexanizmlərlə əlaqədardır.

BDİL ömürboyu həm sosial, həm də iqtisadi reabilitasiya tələb edən xəstəliklərdir. BDİL  ilə doğulmuş uşaqlarda neonatal ağırlaşma inkişafı riski yüksəkdir. Bunlara hipotermiya, hipoqlikemiya, hipokalsemiya, polisitemiya, sarılıq, nekrotik enterokolit, trombositopeniya və böyrək çatışmazlığı aiddir. Az çəkili uşaqlarda  bronxopulmonar displaziyanın ağır forması tez-tez rast  gəlinir.                                        Tədqiqatlar göstərir ki, BDİL-i olan uşaqlarda tez-tez sepsis  və  neonatal yoluxucu xəstəliklər qeyd olunur. Doğuş zamanı az çəkili uşaqların 2/3-də bağırsaq catmazlığı əlaməti qeyd olunur. 50%-dən çoxunda pankreasın çatışmazlığı, 25%-də biliar çatışmazlıq qeyd olunur.

BDİL olan uşaqlarda normal bir bağırsaq mikroflorasının formalaşmasının pozulması, keysəriyə əməliyyatların yüksək tezliyi, döşə gec qoyulması, uşağın reanimasiya və ya intensiv terapiya şöbəsində qalması, süni qidalanma kimi amillərlə əlaqədardır. 

Zərərli bir dairə meydana gəlir: qidalanma çatışmazlığı bağırsaq disbiozunun inkişafına səbəb olur və bu da öz növbəsində qida komponentlərinin mənimsəmə pozulmasına səbəb olur. BDİL olan hər beş uşaqdan birində fosfor-kalsium metaboliz pozuntuları, xüsusən hipokalsemiya qeyd olunur. Qanda Ca azalması paratiroid hormonu səviyyəsinin artmasına, kalsitonin səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. Nəticədə -  sümük mübadiləsi  pozulur. Vəziyyət qida çatışmazlığı ilə ağırlaşır.

Bir sıra müəlliflər BDİL olan uşaqlarda digər pozuntuların da baş verdiyini qeyd edirlər. Belə ki, kiçik yaşlarda bağırsaq infeksiyalarının tezliyi yüksək olur. Təsirə məruz qalan mərkəzi sinir sistemi (MSS) yavaş-yavaş bərpa olur. MSS zədələnməsi demək olar ki, hər beşinci az çəkili uşaqda qeyd olunur. Minimal beyin disfunksiya, motor pozuntu, koqnitiv pozuntu kimi diaqnozlar BDİL olan uşaqlara iki dəfə çox qoyulur. Bu, aşağı akademik göstəricilərə və məktəbdə əsas proqramı mənimsəməkdə çətinliklərə səbəb olur (BDİL olan uşaqların 32%). Az çəkili uşaqların 2/3-də bronxopulmonar sistemidə dönməz dəyişikliklər meydana gəlir. 

Doğuş zamanı boyun göstəricisi və sonrakı temp və fiziki inkişaf göstəriciləri arasındakı əlaqə aktual olaraq qalır. Ədəbiyyata görə, fiziki inkişaf səviyyəsi baxımından sonrakı dövrlərdə BDİL olan uşaqlarda qısa boy müşahidə olunur və ya həyatın ilk aylarında və illərində fiziki inkişafda ləngimə qeyd olunur. Fiziki inkişafın göstəriciləri BDİL-in variantından və dərəcəsindən asılıdır. BDİL olan bəzi uşaqlarda aşağı antropometrik göstəricilər fiziki inkişafın əsas problemləridir

Materiallar və tədqiqat metodları

Tədqiqat iştirakçılarını iki qrupa ayırdılar. Əsas (tədqiqat) qrupuna doğuş zamanı BDİL olan 185 uşaq, müqayisə qrupuna isə doğuş zamanı orta antropometrik göstəriciləri olan 185 uşaq daxil edildi. Tədqiqata daxil olma meyarı valideynlərin vaxtında antropometriya aparmaq üçün könüllü məlumatlı razılığının olması idi.                   Materiallar (forma 112 / V “Uşağın inkişafı tarixi kitabçası" və yeni doğulmuş uşağın əvəzləmə kartı) Krasnodar şəhərinin bir sıra poliklinikalarında  hazırlanmışdır. 1 yaşa kimi antropometriya  hər ay aparıldı. Böy ölçüsünü üfüqi boy ölçən, çəki isə elektron  tərəzi ilə ölçüldü. Antropometrik tədqiqatlar (boy və çəki ölçüləri) Rusiya Federasiyasının Milli Standartı əsasında, funksional müayinənin sadə tibbi xidmətlərinin aparılması texnologiyasına (ГОСТ  52623.1–2008) uyğun olaraq aparıldı. Əldə edilən məlumatlar, uşaqların fiziki inkişafının göstəricilərini müəyyənləşdirməyə imkan verən cədvəllər istifadə edərək qiymətləndirildi.

Müşahidə müddəti 12 ay təşkil etdi. Aylıq antropometrik tədqiqatlar aparıldı, aralıq nöqtələr 6 və 12 ay müəyyən edildi. Göstəricilərdəki fərqlərin əhəmiyyəti qeyri-parametrik Mann-Whitney və Wilcoxon meyarlarından istifadə edilməklə qiymətləndirilmişdir. Statistik məlumatların emalı StatSoft Statistica proqram paketindən istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. – 

Nəticələr və onların müzakirəsi

• Doğuşdan sonra BDİL dərəcəsi antropometrik göstəricilərə əsasən qiymətləndirildi:                                                                                                                      1-ci d      – boy ölçüsünün  normal və ya orta dərəcədə azalması ilə, çboy öl iki və ya daha çox standart sapma (10 sentildən aşağı) azalması;

• 2-ci d      – bci d                          standart sapma ilə azalması (10- sentil);

• 3-cü dərəcə – fiziki inkişafın bütün parametrlərinin üç və ya daha çox standart sapma (3-cü sentildən aşağı) ilə əhəmiyyətli dərəcədə azalması.

T                                  inin üç və ya daha çox 2%) 3-cü dərəcəli BDİL, 14%-də 1-ci dərəcə, 14%-də 2-ci dərəcə qeyd edildi. 1-ci ddildi.arda                   inin üç və ya daha çox 2%) 3-cü dərəcəli BDİL, tildən aşağı) ilə əhəmiyyətli dərəcədə azalması.  sional mü4400 q, 3-cü dda              rda 4730 q idi. 2-ci v           rdli BDİL-də çəki artımında daha yüksək  tendensiya qeyd olunur.

BDİL olan uşaqlarda h       ilk altı ayında blk aluzunluğunun orta artımı 17,7 sm oldu, halbuki orta statistik göstərici 16,5 sm-dir. Müqayisə qrupunda ortalama artım tempi cəmi 13 sm oldu. BDİL-nin dərəcəsindən asılı olaraq yüksək artım templəri müşahidə olunur. Beləliklə, 1-ci dərəcəli BDİL ilə altı aya böyümə 13 sm, 2-ci dərəcə  19 sm, 3-cü dərəcə -21,2 sm-ə çatır.

Uşaqların fiziki inkişafı antropometrik məlumatlara əsasən qiymətləndirildi. Müqayisə qrupunda, altı aylıq uşaqlarda BDİL ilə doğulan uşaqların 49%-də fiziki inkişaf orta statistik göstəricilərə uyğundur. 13% uşaqda fiziki inkişaf orta səviyyədən aşağı, 25%-də isə çox aşağıdır. 

Nəzarət qrupunda fiziki inkişaf göstəriciləri aşağıdakı kimi paylandı: 

orta - 54%

orta səviyyədən yuxarı - 21%

orta səviyyədən aşağı - 4%

aşağı - 8%

çox aşağı - 13%

Şəkil 1, BDİL ilə doğulmuş uşaqlar və doğuş zamanı normal antropometrik məlumatları olan uşaqlar qrupunda altı aylıq dövrdə fiziki inkişafın göstəriciləri qeyd olunub. 

Gördüyünüz kimi hər iki qrupda altı aylıq uşaqların əksəriyyəti fiziki inkişafın orta statistik göstəricilərinə sahib olub. Aşağı nisbətlərə demək olar ki, bərabər tezliklə rast gəlinir. Aşağıdaki göstəricilərdə ciddi fərqlər qeydə alınmadı (p>0.05). Bununla birlikdə, BDİL olan uşaqlar qrupunda çox aşağı fiziki inkişaf müqayisə qrupunda (p<0.05) olduğundan iki dəfə çox qeydə alınmışdır.

Şəkil. 1. BDİL olan altı aylıq uşaqların fiziki inkişafı (nəzarət qrupu ) və doğulanda orta antropometrik göstəricilər (müqayisə qrupu)

Antropometrik məlumatların təhlili, BDİL olan uşaqlarda həyatın ilk ilində bədən çəkisinin ortalama artımının 7180 qr (orta statistik 7150 qr) olduğunu göstərdi. Eyni zamanda, 1-ci dərəcəli BDİL olan uşaqlar 12 ay ərzində 7410 qr, 2-ci dərəcəli BDİL olan uşaqlar 7200 qr, 3-cü dərəcə 6940 qr-dır. Müqayisə qrupunda il ərzində çəki artımının orta sürəti 5770 qr təşkil etmişdir.

Həyatın ilk ilində BDİL olan uşaqların boyu orta hesabla 26 sm, müqayisə qrupundakı uşaqlarda 21.5 sm (orta statistik 25 sm) artdı. Doğuş zamanı BDİL-in 3-cü və 2-ci dərəcəsində bədən uzunluğu artımının daha yüksək templərinə meyil var. Beləliklə, həyatın ilk ilində bədən uzunluğunda artımın orta sürəti 1-ci dərəcəli BDİL-də 23 sm, 2-ci dərəcəli BDİL-də ilə 27 sm, 3-cü dərəcəli BDİL-də 28,4 sm-dir.

BDİL olan bir yaşlı uşaqların 49%-də fiziki inkişaf göstəriciləri  hallarda orta, 25%-də ortadan yuxarı, 15%-də çox yüksək, 11%-də çox aşağı dəyərə uyğundur. Müqayisə qrupunda uşaqların 62%-də fiziki inkişafın orta səviyyəsi, 13%-də ortadan yuxarı, 8%-də  yüksək, 4%-də ortadan aşağı, 13%-də isə aşağı müşahidə edildi. İki qrupda fiziki inkişafın göstəricilərini Şəkil 2-də aydın şəkildə göstərilib.

12 aylıq həyat müddətində hər iki qrupdakı fiziki inkişaf səviyyəsi orta dəyərəcəyə uyğundur. Verilən göstəricilər arasında ciddi fərqlər tapılmadı (p>0.05). Doğuş zamanı BDİL olan uşaqlarda, əksinə, fiziki inkişaf göstəricilərinin artması tendensiyası müşahidə edildi. Bununla birlikdə, BDİL olan uşaqların 10%-dən çoxunda 1 yaşında fiziki inkişaf çox aşağı səviyyədə idi.

Şəkil 2.12 aylıq BDİL-lə olan uşaqların fiziki inkişafı(əsas qrup)və doğulanda orta antropometrik göstəricilər(müqayisə qrupu)

1-ci dərəcəli BDİL olan uşaqların 83%-i fiziki inkişafın orta səviyyəsində, 17%-i orta səviyyədən yuxarı idilər. 2-ci dərəcəli BDİL olan bütün uşaqlar orta səviyyəli idi. 3-cü dərəcədə uşaqların 42%-orta səviyyədə, 40% daha aşağı, 18% isə çox aşağı səviyyədədir. 

Şəkil 3 doğuş zamanı BDİL dərəcəsindən asılı olaraq, uşaqların 1 yaşında fiziki inkişafın göstəricilərini göstərir. Doğuş zamanı BDİL olan uşaqların böyük bir hissəsində doğuş zamanı BDİL dərəcəsindən asılı olmayaraq, 1 yaşında fiziki inkişaf orta səviyyəyə uyğun gəldi. Demək olar ki, 1-ci və 3-cü dərəcəli BDİL olan hər beşinci uşaqda, 1 yaşında fiziki inkişaf göstəriciləri çox aşağı qalmışdır.

Şəkil. 3. 12 aylıq uşaqların BDİL-in dərəcəsindən asılı olaraq fiziki inkişafı

Harmonik fiziki inkişaf (uşağın çəki və boy uyğunlaşması) altı aylıq uşaqların 43%-də, disharmonik fiziki inkişaf isə (çəki defisiti) 57%-də qeyd olundu. Bu, müqayisə qrupunda 76% və 24% təşkil edir. Bundan əlavə, uyğunsuz inkişaf daha çox (67%) bədən çəkisinin azlığı, daha az (33%) çəkinin artıq olması ilə əlaqəli olur. 12 aylıqda BDİL olan uşaqlarda harmonik fiziki inkişaf 86% uşaqlarda, disharmonik 14%, müqayisə qrupunda 88% və 12% vəziyyətdədir. Disharmonik inkişaf bədən çəkisinin azlığı ilə əlaqələndirildi (Şəkil 4).

Şəkil 4. Yaşından asılı olaraq hər iki qrupda boy və çəki göstəricilərin müqayisəsi

Bədənin çəkisinin az olması səbəbindən disharmonik fiziki inkişaf əsas qrupun uşaqlarında daha çox (p <0.05) qeyd olundu. 1 yaşda göstərilən əlamətlərə görə qruplarda ciddi fərqlər müşahidə olunmadı (p> 0.05).

Nəticə

Tədqiqat zamanı BDİL olan uşaqlar qrupunda boy və çəkinin yüksək temp göstəriciləri qeyd olundu. Üstəlik, dəyərlər doğuş zamanı BDİL-in ağırlıq dərəcəsi ilə əlaqələndirildi. 12 aylıq dövrdə doğuş zamanı BDİL olan uşaqların əksəriyyəti fiziki inkişafın orta statistik göstəricilərinə çatdı.

Mənbə

1. Бурлуцкая А.В., Шадрин С.А., Статова А.В. Физическое развитие детей, рожденных с задержкой внутриутробного развития // Эффективная фармакотерапия. 2019. Т. 15. № 43. С. 20–24.