Didaktik oyunlar ilə bağlı sualları araşdıran tədqiqatçılar məktəbəqədər yaşlı uşaqların zehni tərbiyəsində onların mühüm rol oynadığını hesab edirlər. Buna baxmayaraq, məktəbəqədər yaşda aparıcı fəaliyyət sayılan rollu oyundan fərqli olaraq didaktik oyunların mənasını qiymətləndirməyə vahid yanaşma mövcud deyil. İlk növbədə, əsasən uşaqda  zehni proseslər formalaşdığından yeni fəaliyyət növləri yaranır. Didaktik oyunlar əqli inkişaf üçün vacib əhəmiyyətə malikdirlər. Bu oyunlar sonrakı təlim, təhsil fəaliyyətləri üçün zəruri olan intellektual əməliyyatların inkişafına kömək edir. Tədqiqtçılar hər iki oyunun (sujetli və didaktik) aparıcı fəaliyyət əlamətlərinə xas olduğuna inanırlar. Bu çoxsaylı tədqiqatların məlumatları ilə təsdiqlənir. Didaktik oyunda uşaqlar məşğələ zamanı əldə etdikləri bilikləri nəinki aydınlaşdırır və möhkəmləndirirlər, eyni zamanda iki prinsipin - oyun və idrakın birləşməsi sayəsində yeni biliklər əldə edirlər. Bu oyunlarda uşaqlar əşyaların dünyasını; təbiət və onun mövsümi dəyişiklikləri, bitki və heyvanlar; ictimai münasibətlər və böyüklərin əməyi, hiss qavrayışını aşkar edirlər. Oyuncaqlar, əşyalar, şəkillər ilə oynayarkən uşaq hissetmə (sensomotor) qavrayışı, dəqiq və çoxşaxəli biliklər, bacarıqlar toplayır, uşağın mədəniyyəti formalaşır. Uşaqlarda sensomotor bacarıqların inkişafı zamanı əşyaların xüsusiyyətlərinin analizi, müxtəlif vəziyyətlərdə onlardan istifadə etmək qabiliyyəti formalaşır. Didaktik oyunlar uşaq təcrübəsinin intensivləşməsi, zehni fəaliyyətin ideya planına keçməsi yolu ilə proseslərin və yaddaş növlərinin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Didaktik oyunlarda uşaq zehni əməliyyatları: düşünmək, izah etmək, əsaslandırmaq bacarığını inkişaf etdirir. Obyektləri quruluşuna görə təhlil etməyi, əsas xüsusiyyətlər əsasında ümumiləşdirməyi öyrənir. Əvəzedicilərdən və vizual modellərdən istifadə edir, nəticələri araşdırma, plan tərtib etmə bacarıqları formalaşır. Didaktik oyunlar eyni zamanda uşaqlarda qavrama, düşüncə və təxəyyül arasında əlaqələr yaratmaq, obyektləri dəyişdirmək, quruluşunu təhlil etmək, məkan əlaqələrini vurğulamaq, məntiqi əlaqələri istifadə etmək və yeni şəkillər yaratmaq, o cümlədən onları fərqli yollarla ifadə etmək və problemli vəziyyətlərin həllinə yaradıcı bir yanaşma tapmaqda kömək edir. Yəni təkcə tanımaq deyil, həm də ətrafımızdakı dünyanı dəyişdirmək istəyi kimi, xüsusi bir mövqe ortaya çıxır. Didaktik oyunlar obyektlərin müqayisəsi və təsnifatı, sensor etalonların mənimsənilməsi, obyektlər, təbiət hadisələri və sosial həyat haqqında müstəqil hekayələr tərtib edilməsi zamanı söz ehtiyatının, nitqin qrammatik quruluşunu inkişaf etdirir. Didaktik oyunlar zamanı uşaqlar oyun yoldaşları ilə ünsiyyət quraraq mübahisəli məsələləri həll etməyi, mühakimələri və nəticələrini öyrənirlər. Beləliklə, uşaqlarda nitq, praktik və zehni fəaliyyətin həyata keçirilməsi üçün isə əsas şərt kimi diqqət bütün didaktik oyunlarda inkişaf edir. Oyun zamanı əsas şərt olaraq uşağın diqqətinin sabitliyi, dəyişkənliyi, paylanması artır. İxtiyari və qeyri-ixtiyari diqqətin elementləri daxili nəzarət funksiyası olaraq ortaya çıxır, çünki uşağa nəticə ilə yanaşı oyunun köməyi ilə buna nail olmaqda maraqlıdır.

Beləliklə, didaktik oyunlar idrak sahəsində bir sıra yeniliklərin meydana gəlməsinə kömək edir: 

• idrak maraqları;
• analitik fəaliyyətin getdikcə daha kompleks hal alması;
• zehni hərəkətlər və daxili fəaliyyət planının elementləri;
• idrakı proseslərin intellektualizasiyası, onlar arasında əlaqənin qurulması.

Bu dəyişikliklər Z.M.Boguslavskaya tərəfindən göstərildiyi kimi, uşağa olunan xarici təsirlər və təsəvvürlər fonunda zehni inkişafı həyata keçirməyə imkan verir.

 Sözlü və vizual materialın istifadəsi vizual inkişafdan şifahi nitqin effektiv inkişafına gətirib çıxarır. Bu zaman didaktik oyunlardan istifadə idrakın inkişafını gücləndirir və nəticədə uşağın məktəbə intellektual hazırlığını, xüsusən uşağın tapşırığa münasibətini, tapşırıqları düzgün qəbul etmək, dinləyib-anlama bacarığını, vəziyyəti qəbul etmək bacarıqlarını formalaşdırır. Didaktik oyunda zehni inkişaf emosional və əxlaqi dəyərlərin də inkişafına kömək edir. İdrak proseslərini aktivləşdirmək oyun, sevinc, düzgün qərardan məmnunluq, müəllimin və yoldaşlarının razılığı ilə yaşayan bir uşağın duyğularına da təsir göstərir. Didaktik oyunlarda əxlaq normaları və davranış qaydaları haqqında bilik mənimsənilir; qarşılıqlı yardım ilə xarakterizə olunan qayğıkeş, xoşməramlı, adekvat şəxsiyyətlərarası münasibətlər formalaşır; dürüstlük, təşəbbüs, əzm və qətiyyət tərbiyə olunur; bir şəxsiyyətin mənəvi və könüllü keyfiyyətləri inkişaf edir, bu da oyun qaydalarının vicdanla yerinə yetirilməsi ilə əlaqələndirilir.  Yəni, didaktik oyun məktəbəqədər yaşlı uşağın mənəvi sferasına çoxşaxəli təsir göstərir, çünki əxlaqi məsələlər yetkindən eşitdiyi kimi deyil, uşağın özünün fəaliyyətinin nəticəsində formalaşır. Didaktik oyunda sərbəst davranışlar, arzulanan hərəkətlərin reallaşması, motivlər və xüsusilə uşağın qazanmaq istədiyi zaman qadağan olunmuş qaydalar və ya rəqabət tipli oyunlara aid mübarizəsi formalaşır, ancaq qaydaların tələb etdiyi şəkildə hərəkət etmələri şərt olur. İdraki proseslər ixtiyari bir xarakter əldə edir, çünki oyunun məqsədini anlamaq və qəbul etmək, oyun hərəkətlərini və qaydalarını öyrənmək üçün tərbiyəçinin təklif və izahlarını diqqətlə dinləmək və anlamaq, sonra fərqləndirmə, müqayisə, ümumiləşdirmə prosesində fəal iştirak etmək lazımdır.

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNİCEF-in milli təlimçisi