Emosional inkişaf - uşaq həmyaşıdlarıyla oyunların köməyi ilə qarşılıqlı əlaqə qurur, tədricən emosional vəziyyətini ayırd etməyi, digər insanların duyğularını başa düşməyi, impulsiv reaksiyalarını azaltmağı, parlaq emosional partlamaları idarə etməyi öyrənir. Uşağın içində saxlaya bilmədiyi kəskin bir emosional reaksiya onu dərsdən çox yayındıra bilər, duyğu qeyri-sabitliyi problemləri öyrənmək və yerinə yetirmək motivasiyasında, eyni zamanda müəllimlər və yaşıdları ilə problemlərdə ortaya çıxa bilər.

Sensomotor inkişafı – bu zaman aktiv oyunların köməyi ilə uşaqda çeviklik, bədənini, gərginliyini və rahatlamasını idarə etmək bacarığı inkişaf edir, tədricən uşaq daha dəqiq və çevik hərəkətlərə yiyələnir. Uşağın sensomotorikası yetərincə inkişaf etməyibsə, masada 40 dəqiqə "oturması" çətin olur, uşaq fırlanmağa, fikirlərini itirməyə, yorulmağa başlayır, çünki bədənin gərginlik və rahatlaması olmur, əgər əl çox gərgindirsə, tezliklə yorulur və işə davam edə bilmir.

Həmyaşıdları ilə münasibətlər qurmaq - ilk dostlar və düşmənlər, oxşar maraqlar və ilk xəyanətlər, ortaq bir oyun və fərqli rolları sınamaq cəhdləri – bütün bunlar uşağın gələcək həyatını formalaşdırır. Uşaq yaşıdları ilə ünsiyyət qurmağa vaxt tapmadıqda, məktəbdə təhsil vəzifəsi yerinə tamamilə fərqli bir prosesə maraq göstərir, sinifdə yalnız danışır. Hələ yetərincə inkişaf etməyibsə, müəllimə bir sual verməsi, nəsə aydın deyilsə və ya bir suala cavab verilməyibsə, lövhədə cavab verməsi çətin olur(bilmədiyi üçün deyil qorxduğu üçün), uşaq məktəbdə qəbul edilmiş norma və qaydaları qəbul etməyə hazır deyilsə, əlavə çətinliklərlə qarşılaşır.

Ünsiyyət bacarıqlarının formalaşması - oyunda, yaxın mühitdə, uşaq tədricən düşüncələrini formalaşdırma qabiliyyətinə yiyələnir, yaşıdları arasında eşitməyi, başqaları tərəfindən başa düşülməyi, sual verməyi öyrənir.

Qayda və normalara uyğun davranmaq - məktəbəqədər yaşda qaydaları mənimsəmək ən yaxşı halda oyunlarla baş verir (qaydalarla adlandırılan oyunlar: masaüstü oyunlar, komanda oyunları, didaktik oyunlar).

Beyin yalnız normal insan ünsiyyəti olduğu yerdə fəaliyyətdə olur - virtual əlaqələr qurulmadan əvvəl uşaq böyüklər və uşaqlar ilə həqiqi münasibətlər qurmağı öyrənməlidir.

Beyin 25 yaşa qədər formalaşır, 9 ildən sonra plastikliyini itirir, lakin 17 yaşına qədər bütün quruluş təyin edilir - daha çox stimul - hərəkətlər, hisslər, duyğu təəssüratları, yəni xarici mühitlə maksimum qarşılıqlı əlaqə formalaşır.

Sərbəstlik hissi uşaqlarda məktəbəqədər yaşda fəal şəkildə inkişaf edəcək və yalnız azad olduqda onlarda daha yüksək hisslər qurulacaq: mərhəmət, şəfqət, vətənpərvərlik, ilham, vəzifə hissi, məsuliyyət, sədaqət, əməkdaşlıq, cəsarət, şənlik və s. özbaşınalığa və özünə nəzarətə cavabdehlik inkişaf mərhələsinə 5-7 yaşında aktiv şəkildə girirlər.

Məktəbəhazırlıq dövründə konkret biliklərin öyrədilməsinə deyil, ixtiyari diqqətin, yaddaşın inkişafına, düşüncənin inkişafına, müstəqilliyin və özünü idarə etmənin inkişafına diqqət yetirmək çox vacibdir.

Özünənəzarət yalnız yaşayış mühitində formalaşır. Bütün kollektiv gündəlik fəaliyyətlər özünə nəzarəti inkişaf etdirmək üçün hazırlanmışdır.

Valideynlərə məsləhət: 

1) Övladınızı məktəbə hazırlayarkən unutmayın ki, "Düzgün təşkil olunmuş beyin dolu beyindən daha dəyərlidir" (M. Montaigne).

2) Uşaqların sağ beyin (yaradıcı və bütöv düşünmə, düşüncə tipini sintez etmə, vahid qavrayış) və sol beyin (məntiq, düşüncə tipini analiz etmə, qavrayışda detallandırma) təhsilini təşkil edərkən, oğlanların və qızların təhsili müxtəlif üsullarla aparılmalıdır.

3) İşarələrin öyrədilməsinin erkən başlanğıcı (obyektiv dünya və hərəkətlərin iştirakı olmadan oxu, yazı və riyaziyyat işarələri ilə tədris) qəbuledilməzdir. Oxumağı erkən öyrənmək (uşaq inamla danışmağa başlamazdan əvvəl) məsləhət deyil, çünki gələcəkdə bütövlükdə məzmunun mənasını anlaya bilməməyə aparır. Minimum beyin disfunksiyasını təşviq edir.

4) 7 yaşınadək uşaqlar sağ yarımkürə bacarıqlarına uyğun böyüdülməli və öyrədilməlidir, çünki bu onların yaş inkişaf mərhələsinə uyğundur (bütöv görüntülərin qavranılması, duyğusal olaraq bir çox duyğu təcrübəsi).

5) Hərəkətsiz uşaq öyrənmir. Hər hansı bir yeni məlumat hərəkət yolu ilə qəbul edilməlidir.

6) Uşağın yüksək intellektual fəaliyyətinin, uğurlu öyrənməsinin və yüksək stresə davamlılığının şərtləri yarımkürələrin qarşılıqlı təsirinin - kinesioloji məşq komplekslərinin tam inkişafıdır.

7) Oğlanları məktəbə hazırlayarkən, qız uşaqlarını hazırlamaqdan daha çox kinesioloji məşq kompleksləri inkişafına diqqət yetirilməlidir.

8) Qızlar yorğunluq səbəbindən şıltaq ola bilər (sağ "emosional" yarımkürənin tükənməsi). Bu vəziyyətdə oğlanlar məlumatları tükəndirirlər (sol "rasional-məntiqi" yarımkürənin fəaliyyətinin azalması). Buna görə onları danlamaq faydasızdır.

9) Kəşfiyyat yükünün azaldılması;

10) oyun, ailə asudə vaxtının artırılması;

11) istisna və ya yalnız inkişaf etməkdə olan vəziyyətlərdə cihazların valideynlərlə birlikdə məhdud müddətə istifadəsi;

12) gündəlik rejimin və düzgün qidalanmanın təşkili;

13) valideynlərin əvvəlcə özlərinin məlumatlı olmaları,şəxsi nümunələri ilə şəxsi dəyərləri aşılamaları;

14) açıqlıq, xeyirxahlıq, sevinc, anlayış, dürüstlük;

15) aktiv birgə istirahətin təşkili;

16) hər bir məsuliyyəti uşaq bağçası və məktəbin üzərinə "atmaq" əvəzinə uşaq böyütmək və tərbiyə etmək vəzifələrinin fərqində olmaq.

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNICEF-in milli təlimçisi