Məktəbəqədər yaş dövrü inkişafının əsas xüsusiyyəti uşaqların motor bacarıqlarının formalaşma mərhələsinin olmasıdır. Buna görə uşağı böyüdən yetişkinin qarşısında vacib bir vəzifə durur –uşağın bədənini gücləndirmək və hərəkətlərin vaxtında inkişafı.

Bu vəzifənin həlli könüllü (şüurlu) bir təbiətin aktiv motor hərəkətlərinə əsaslanan xüsusi seçilmiş fiziki məşqləri iləasanlaşdırılır.

Fiziki məşqlə əmək fəaliyyətinin fərqi budur:

➢ məşqlər müəyyən əzələ qrupunun inkişafına yönəldilmişdir və ciddi bir ardıcıllıqla həyata keçirilir;

➢ idman yük tənzimlənməsinə əsaslanır - məşq müddəti və intensivliyi.

Sistemli olaraq böyük əzələ qruplarını öyrədərək metabolik prosesləri aktivləşdiririk, bədənin bütün hüceyrələrinin və toxumalarının bəslənməsi üçün əlverişli şərait yaradırıq.

Qarın əzələlərini gücləndirərək həzm prosesini yaxşılaşdırırıq.

Bel əzələlərini inkişaf etdirərək düzgün duruşu meydana gətiririk. Bu, xüsusilə məktəbəqədər yaşda başlayaraq 11-13 yaşında bitən onurğa əyrilərinin meydana gəldiyi zaman vacibdir.

Diafraqmanı – əsas tənəffüs əzələsini, qabırğaarası əzələləri və qarın əzələlərini gücləndirən məşqlər daha dərindən nəfəs alma qabiliyyətini inkişaf etdirir. Bu, uşağın bədəni üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir:

➢ uşağın toxumalarındakı oksidləşmə prosesləri yetkin insanla müqayisədə daha intensiv olur, buna görə toxumalara daha çox oksigen lazımdır;

➢ uşaqda toxumaların böyüməsinə və inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə enerji sərf olunur.

Təlimlərin ritmi rasional nəfəs alma bacarıqlarını formalaşdırır:

➢ tənəffüsun gücünü və müddətini tənzimləmək bacarığı;

➢ nəfəs alma ritmini və tezliyini hərəkətlə birləşdirmək bacarığı.

Ümumi inkişaf təlimlərinin icrası prosesində reaksiya sürəti, koordinasiya və diqqəti paylamaq qabiliyyəti inkişaf edir. Uşaq müəyyən hərəkətləri şüurlu şəkildə həyata keçirməyi, yetkinlərdən sonra hərəkətləri tələb olunan ardıcıllıqla təkrar etməyi öyrənir. Gözəl, düzgün duruş əzmkarlığı artırmağa kömək edir, məktəb yüklərinə qarşı durmağa kömək edir. 

Hərəkətlərin öyrədilməsi prosesində uşaqlar fəzada koordinasiya etmə qabiliyyətlərini artırır, məşqləri dəqiq və aydın şəkildə, müəyyən bir ritmdə və tempdə yerinə yetirirlər.

Uşaq komandasında səhər gimnastikası aparılarkən, uşaqlara cütlüklər, sütun, xətt, əlaqələr və s. öyrədilməlidir. Həm də fəzada istiqamət bilmə, kollektiv hərəkətləri əlaqələndirmə qabiliyyətini inkişaf etdirir.

Motor keyfiyyətlərinin inkişafının zəruri səviyyəsi uşağa gündəlik həyatda, oyunda motor bacarıqlarından istifadə etməyə imkan verir.

Yürüş, qaçış (yerində mümkündür), yastıdabanlığın qarşısını almaq üçün məşqlər ilə tamamlanan ümumi inkişaf gimnastika kompleksi adlanır.

Səhər gimnastikasının təmiz havada keçirilməsi faydalıdır. Bu bədənə daha yaxşı oksigen tədarükünə kömək edir. Səhər gimnastikası üçün paltar təbii, yüngül, higroskopik materiallardan hazırlanmalıdır. Ayaqyalın məşq edə bilərsiniz.

Təlimlər sadə olmalıdır ki, uşaqlar onlara yiyələnmək üçün çox səy sərf etməsinlər. Hərəkət uşaq üçün çətindirsə, bunu yaxşı edə bilməz. Kompleks uşağa yaxşı məlumdursa, onu musiqi ilə ifa edə bilərsiniz.

Məktəbəqədər yaşdakı uşaqların sağa, sola, yuvarlaq, yarı sağa, yarı sola dönmə praktikası tövsiyə olunur.

Məşqlər fərqli əzələ qrupları üçün dizayn edilməlidir. İlk məşq qrupu çiyin qurşağı və qol əzələlərini gücləndirməyə yönəlib.

Bu məşqlər:

➢ onurğanı düzəltməyə kömək etməli;

➢ sinə və bütün tənəffüs əzələlərini gücləndirməli;

➢ düzgün duruşu formalaşdırmalıdır.

Sərbəst nəfəs almaq üçün uşaqlara qollarını necə düzəltmək və mümkün qədər yüksək qaldırmaq öyrədilir.

İkinci qrup məşqlər belin elastikliyini artırmaq və bel əzələlərini gücləndirmək üçün hazırlanmışdır.

Bu hərəkətləri yerinə yetirərkən düzgün başlanğıc vəziyyətini dəqiq bir şəkildə müşahidə etməlisiniz: uşaq oturursa, düzəldilirsə və ya ayaqlarını çarpazlayırsa, o zaman ayaqları düzəldilməlidir(hərəkətsiz). Uşaqların diqqətini hərəkətləri edərkən (xüsusilə əyilmələr) dizlərin əyilməməsinə diqqət edilməlidir.

Üçüncü qrup məşqlər qarın əzələlərini gücləndirməyə, ayaq əzələlərini və ayaq tağını inkişaf etdirməyə yönəlib. Bu qrup məşqləri yerinə yetirərkən uşaqlar çömələrkən bellərini düz tutmağa çalışmalı, topuqlarını yerdən qoparmalı və dizlərini yaxşı əyməlidirlər.

Mənbə 

1. X.Həmidova və b. Təlim-tərbiyə və inkişaf prosesinin həyata keçirilməsi (m. Hnsı oyu və b. Təlim-tərbiüçün ), Dərs vəsaiti, ARTN, ARTiti,  b. Tə- 2020

Xalidə Həmidova 

Pedaqoq, UNICEF-in milli təlimçisi