Spina bifida nədir?

Spina bifida, hamiləliyin ilk ayında körpənin onurğa və onurğa beyninin düzgün inkişaf etmədiyi bir növ onurğa kanalı qüsurudur. Onurğa və beyin embrionunun sinir kanalı adlanan hissəsindən inkişaf edir. Sinir kanalı tam bağlanmadıqda, boşluq buraxaraq onurğanın defektinə səbəb olur. Spina bifida şiddətindən asılı olaraq bir sıra sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. 1000 hamiləlikdən təxminən 1-də spina bifida müşahidə olunur. 

Spina bifidanın hansı növləri var?

Gizli spina bifida: spina bifidanın ən yüngül və ən yayılmış növüdür. Bu, fəqərələrin kiçik bir hissəsinin düzgün inkişaf etmədiyi zaman baş verir və sümüklər arasında kiçik bir boşluq yaranır. Bu tip defektlərdə körpənin kürəyində görünən açıqlıq olmur. Körpənin dərisində kürək nahiyəsinin yuxarı hissəsində bir az saç, kiçik çuxur və ya doğum ləkəsi görülə bilər. Bir çox insanlar bunun nə olduğunu bilmirlər, buna görə də ona gizli spina bifida deyilir.

Meningosel: maye kisəsi fəqərələr arasındakı boşluqdan çıxdıqda baş verir. Maye kisəsində onurğa beyninin heç bir hissəsi yoxdur, buna görə də adətən sinir zədələnməsinə səbəb olmur. Meningosel olan bəzi insanlarda kiçik qüsurlar var.

Myelomeningosel: spina bifidanın ən ciddi və ağır növüdür. İçində onurğa beyninin hissələrini əhatə edən bir maye kisəsi, onurğadakı açıqlıqdan çıxır. Bu kisə, onurğa beynini örtən beyin qişaları (meningeal) ilə örtülü ola da bilər və ya olmaya da bilər. Bu növ spina bifida orta və ya ağır qüsurlara səbəb ola bilir.

Spina bifida simptomları hansılardır?

Spina bifidanın əlamətləri və simptomları defektin növü və şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Spina bifida aşağıdakı problemlərə səbəb ola bilər:

• əzələ zəifliyi;
• iflic;
• ombada və ya ayaqlarda hiss itkisi;
• sidik kisəsi və ya bağırsaq disfunksiyası;
• hidrosefali;
• öyrənmə çətinlikləri;
• skolyoz kimi onurğa deformasiyaları;
• cinsi problemlər.

Spina bifida üçün risk faktorları hansılardır?

Spina bifida üçün tək bir səbəb yoxdur. Tədqiqatlar göstərir ki, genetik, qidalanma və ətraf mühit faktorları onurğa bifidanın yaranmasına səbəb ola bilər.

Əgər hamiləsinizsə və aşağıdakı hallar sizdə varsa digər hamilələrə nəzərən körpəniz spina bifida ilə doğula bilər:

• az miqdarda fol turşusu;
• ailədə spina bifida və ya bənzər bir sinir defekti olan başqa bir körpəniz varsa;
• epilepsiya əleyhinə dərmanların qəbulu;
• piylənmə (obezite);
• diabet;
• birinci dərəcədən qohumlar arasında spina bifidanın olması.

Spina bifida diaqnozu necə qoyulur?

Spina bifidanın diaqnozu üçün hamiləlik dövründə qan testləri və ultrasəs müayinələrindən istifadə edilir. Hamiləlik dövründə 15-18-ci həftələr arasında ikinci trimestr müayinəsi tövsiyə olunur. Bu, qanınızdakı müəyyən zülalların səviyyəsini ölçmək üçündür. Bu test nəticələri, yaşınız da daxil olmaqla bəzi digər amillərlə birlikdə, körpənizdə spina bifida da daxil olmaqla bəzi sağlamlıq problemlərinin olma ehtimalını proqnozlaşdırmaq üçün istifadə edilə bilər. Əlavə olaraq, morfoloji tarama hamiləliyin 18-20-ci həftələri arasında tövsiyə olunan ultrasəs müayinəsidir. Bu, körpənizin sağlamlığını yoxlayır və onurğanın bifida xəstəliyindən təsirləndiyini göstərir.

Spina bifida necə müalicə olunur?

Spina bifida üçün müalicə yoxdur, lakin səbəbiyət verdiyi problemlərin qarşısı alına bilər. Müalicə onun nə qədər şiddətli olduğuna və körpənizə necə təsir etdiyinə bağlıdır.

Müalicə növlərinə aşağıdakılar daxildir:

Cərrahiyyə. Şiddətli spina bifidaya hamiləlikdə kifayət qədər erkən diaqnoz qoyularsa, körpəniz hələ uşaqlıqda olarkən əməliyyat oluna bilər. Bu, onurğa beyninin zədələnməsini azaltmağa kömək edə bilər. Cərrah körpəniz doğulduqdan sonra əməliyyat etmək üçün gözləməyi tövsiyə edərsə, əməliyyat adətən doğumdan sonra ilk 48-72 saat ərzində planlaşdırılır. Bu, infeksiya riskini azaltmağa və onurğa beyni zədələnməsinin qarşısını alır.

Körpənizdə hidrosefali varsa, beyindəki maye təzyiqini azaltmaq üçün "şunt" kimi metod vacib olarsa əməliyyata da ehtiyac ola bilər.

Simptomların müalicə edilməsi:

Hərəkət dəstəyi. Spina bifida ilə yaşayan insanlara bədənlərinin necə təsirləndiyinə görə fərdi dəstək lazımdır. Hərəkətə kömək məqsədiylə əsaya, breketlərə və ya əlil arabasına ehtiyac ola bilər. Hərəkəti və gücü maksimuma çatdırmaq üçün fizioterapevtlərdən davamlı dəstək alınmalıdır.

Sidik tutma qabiliyyətinin idarə olunması. Müalicə sidik yollarının infeksiyası və böyrəklərin zədələnməsinin qarşısını almağa kömək edəcək.

Öyrənmə. Öyrənmə dəstəyi, öyrənmə çətinliklərinin idarə olunmasını, yeni vəzifələrin yerinə yetirilməsini və problemlərin həll edilməsinə kömək etməyi əhatə edir. Spina bifidanın idarə olunmasında bəzi və ya bütün bu sağlamlıq mütəxəssisləri iştirak edə bilər: mütəxəssis həkimlər — nevroloqlar, pediatrlar, ortopedlər və ya uroloqlar, tibb bacısı — kontinent tibb bacısı, müttəfiq səhiyyə işçiləri — peşə terapevtləri, fizioterapevtlər, sosial işçilər.

Spina bifidanın qarşısını almaq olarmı?

Körpənizdə spina bifidanın inkişaf etmə şansını azaltmağın ən yaxşı yolu pəhrizinizdə kifayət qədər folatın olmasıdır. Hamilə qalmadan ən azı bir ay əvvəl və hamiləliyin ilk 3 ayında fol turşusu əlavəsi qəbul etmək vacibdir. Folatda yüksək olan qidalara yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, qoz-fındıq və paxlalılar (noxud, quru lobya) daxildir.

Əgər epilepsiya əleyhinə dərmanlar və ya digər müntəzəm dərmanlar qəbul edirsinizsə, hamiləliyə hazırlıq üçün fol turşusu əlavələri qəbul etməyə başlamazdan əvvəl həkiminizlə məsləhətləşin.

Ərşad Novruzzadə

Fizioterapevt