Özgüvən, uşağın öz bacarıqlarına, dəyərinə və ətraf mühitlə əlaqəsinə dair müsbət hissləri ifadə edir. Uşaqların özünə güvən hissinin təməlləri erkən yaşlardan, xüsusən də 6 yaşına qədər olan dövrdə qoyulur. Bu dövrdə valideynlərin göstərdiyi sevgi, dəstək və düzgün yanaşma, uşağın gələcəkdə özgüvənli və sağlam şəxsiyyət kimi formalaşmasında mühüm rol oynayır.

1. Sevgi və təhlükəsizlik hissi yaratmaq:

Uşaqlar üçün sevgi və təhlükəsizlik hissi həyatın ilk illərində ən vacib ehtiyaclardandır. Uşağın valideynləri tərəfindən şərtsiz sevildiyini və qəbul edildiyini hiss etməsi, onun daxili aləmində rahatlıq yaradır. Məsələn, uşaq bir səhv etdikdə, valideynin sərt reaksiya verməsi əvəzinə anlayışla yanaşması, uşağın özünü təhlükəsiz hiss etməsinə şərait yaradır. Uşaq valideyninə güvəndikcə özünə də güvənməyə başlayır.

2. Kiçik uğurları dəyərləndirmək:

Uşaqların həyatında hər bir kiçik addım və uğur böyük əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, uşağın ilk dəfə öz başına yemək yeməsi və ya oyuncaqlarını yığması belə onun üçün mühüm nailiyyətdir. Valideynlərin bu cür kiçik uğurları diqqətə alıb, səmimi və konkret təriflərlə dəstəkləməsi uşağın motivasiyasını artırır. Təriflərdə “Afərin, çox yaxşı çalışdın!” və ya “Sən bunu bacardın, səninlə fəxr edirəm!” kimi ifadələr istifadə edilə bilər. Ancaq diqqət etmək lazımdır ki, təriflər həddindən artıq olmasın və uşağı təzyiq altında qoymasın.

3. Müstəqillik vermək:

Müstəqillik, uşağın öz qərarlarını verməsinə və müəyyən işləri öz başına yerinə yetirməsinə icazə vermək deməkdir. Uşağa yaşına uyğun sadə tapşırıqlar vermək, onun məsuliyyət hissini və özünə güvənini artırır. Məsələn, öz paltarını seçmək, yeməyini öz başına yemək və ya oyuncaq yığmaq kimi fəaliyyətlər, uşağın bacarıqlarını sınamağa və özünü təsdiq etməyə imkan yaradır. Valideynlər bu prosesdə uşağa bələdçilik etməli, amma onun yerinə iş görməkdən çəkinməlidirlər.

4. Səhvlərə icazə vermək və dəstək olmaq:

Hər bir öyrənmə prosesi kimi uşaqlar da səhv etməklə öyrənirlər. Valideynlər uşaqların səhvlərinə sərt reaksiya verməkdənsə onlara səhvlərindən necə dərs çıxaracaqlarını öyrətməlidirlər. Məsələn, uşaq bir tikəni yerə saldıqda “Bu yaxşı olmadı, amma gəl birlikdə təmizləyək!” kimi yanaşma, həm məsuliyyət hissini öyrədir, həm də uşağın özünə güvənini sarsıtmır.

5. Müqayisələrdən uzaq durmaq:

Hər bir uşaq öz şəxsiyyətinə, maraqlarına və inkişaf tempinə malikdir. Uşaqları digər uşaqlarla müqayisə etmək onların özünü dəyərsiz hiss etməsinə səbəb ola bilər. Valideynlər uşağı yalnız öz keçmiş davranışları ilə müqayisə etməli və onun şəxsi inkişafını təqdir etməlidirlər. Məsələn, “Keçən dəfə bu tapşırıqda çətinlik çəkirdin, amma indi daha yaxşı etdin!” kimi ifadələr uşağı həm motivasiya edər, həm də müqayisə stresindən uzaq tutar.

6. Realistik gözləntilər yaratmaq:

Bəzən valideynlər uşaqlarından yaşlarına və bacarıqlarına uyğun olmayan gözləntilər yarada bilərlər. Bu, uşağın özünü yetərsiz və bacarıqsız hiss etməsinə səbəb ola bilər. Valideynlər uşaqların yaşına və inkişaf səviyyəsinə uyğun gözləntilər müəyyən etməli və bu gözləntiləri açıq şəkildə ifadə etməlidirlər.

7. Rol model olmaq:

Uşaqlar valideynlərinin davranışlarını müşahidə edərək öyrənirlər. Əgər valideynlər özlərinə güvənli, pozitiv və konstruktiv yanaşma nümayiş etdirirlərsə, uşaqlar da bu davranışları təqlid edirlər. Məsələn, valideyn öz uğursuzluğunu sakit qarşılayır və “Bu dəfə alınmadı, amma təkrar sınayacağam!” deyirsə, uşaq da buna bənzər yanaşmanı mənimsəyər.

Uşaqlarda özünə güvən hissinin inkişafı, uzunmüddətli və davamlı diqqət tələb edir. Sevgi, dəstək, anlayış və düzgün yanaşma sayəsində uşaqlar öz dəyərini anlayan, həyatda qarşılaşacaqları çətinliklərlə mübarizə apara bilən güclü fərdlər kimi böyüyəcəklər. Valideynlərin hər gün atdığı kiçik addımlar, uşaqların gələcəkdəki xoşbəxtliyi və uğurları üçün böyük təsirə malikdir.

Zülfiyyə Abbasova 

Psixoloq, psixoterapevt, ailə danışmanı