Nitq ləngiməsi olan uşaq mütəxəssis həkim tərəfindən müayinə olunmalıdır.

Nitqə təsir edən xəstəliklər, adətən, udmaya da təsir edir və əksinə…Həmçinin onlar izolə halında da rast gəlinə bilər.

Danışıq və dil pozğunluqlarına aiddir:

• Koqnitiv gerilik, eşitmə zəifliyi və ya ətraf mühit üçün ikinci dərəcəli çətinlik

• İlkin inkişaf dil pozğunluqları

Səs pozğunluqları səbəbləri:

    Anormal səs keyfiyyəti: allergiya, səsi yormaq, hipotireoidizm, xroniki reflüks, qayıdan qırtlaq sinir iflici, psixoloji pozğunluqlar, travma, Kiari malformasiyası

Səs və nitq istehsalı pozğunluqlarının səbəbləri:

• Orofasial strukturların anomaliyaları (adenoid hiperplaziyası, dodaq-damaq yarığı, makroqlossiya)

• Neyromotor xəstəliklər

    Neyromotor nitq pozğunluqları

Apraksiya, danışmaqla əlaqəli beyin hissələrinin zədələnməsi nəticəsində yaranan motor nitq pozğunluğudur. Bu pozğunluqda nitq əzələləri zəif deyil, ancaq beyin hərəkətləri idarə etmək və ya koordinasiya etməkdə çətinlik çəkdiyindən normal fəaliyyət göstərmir. Apraksiya-əzələ zəifliyi səbəbindən deyil, artikulyasiyanın koordinasiyası səbəbindəndir.

   Düzgün danışmaq üçün uşağın danışıq əzələlərini dodaqların, çənənin və dilin normal sürət və ritmlə danışılan dəqiq səslər və sözlərlə nəticələnəcək şəkildə hərəkət etməsini izah edən planlar qurmağı öyrənməlidir. Apraksiya tez-tez loqoped köməyi ilə uşaqların sözləri, hecaları və ifadələri düzgün şəkildə söyləməyi tətbiq etdiyi danışma terapiyası ilə müalicə olunur.

    Bəzi nitq pozğunluğu olanlar nə demək istədiklərinin fərqindədirlər, lakin düşüncələrini açıqlaya bilmirlər. Bura aiddir:

• İlk sözlərin gecikməsi

• Məhdud sayda danışılan söz

• Yalnız bir neçə samit və ya sait səs yaratmaq qabiliyyəti

Bu simptomlar ümumiyyətlə 18 aydan 2 yaşa qədər müşahidə edilir . Uşaqlar ümumiyyətlə 2 ilə 4 yaş arasında daha çox nitq inkişaf etdiyi üçün apraksiyanı göstərən xüsusiyyətlərə aşağıdakılar daxildir:

• Səs və samit təhrifləri

• Sözlərin içində və ya aralarında hecaların ayrılması

• 7 ilə 12 aylıq arasında lazım olduğundan az səs çıxarmaq 

• İlk sözləri gec danışmaq (12 ilə 18 aylıq yaşdan sonra)

• Məhdud sayda samit və saitdən istifadə etmək

• Səsləri tez-tez tərk etmək (buraxmaq)

• Nitqi anlamağın  çətin olması

    Dizartriya , nitqdə iştirak edən əzələlərin düzgün hərəkət etməsinə mane olan bir xəstəlikdir. Dizartriya ağız, üz və ya tənəffüs sisteminin əzələlərinin zəifləməsi və ya hərəkət etməkdə çətinlik çəkməsi ilə nəticələnən motor nitq xəstəliyidir.  Uşaqlarda dizartriyanın ən yayılmış xüsusiyyətləri:

• Udma çətinliyi. 

• Səs əzələlərinə məhdud nəzarət. 

• Çənə, dil və dodaq hərəkətinin nəzərəçarpacaq dərəcədə məhdudlaşdırılması. 

• Dizartriyalı uşaqlar özlərini təcrid etməyə meyllidirlər. Təsirə məruz qalan uşaqların başqaları ilə danışmaqdan çəkinmələri də yaygındır. 

Danışıq əzələlərinin zəifliyi/iflici (qırtlaq,dodaqlar,damaq və çənə), həmçinin tənəffüs və udma da pozula bilər. Mümkün dizartriya siptomları:

• Pıçıltı ilə və ya çox sakitcə danışmaq

• Çox yavaş və ya çox sürətli danışmaq.

• Atipik artikulyasiya ilə danışmaq. 

• Anormal intonasiya, çox kəskin və ya boğuq səslənir.

• Sözləri ifadə etməkdə tutarsız ritm, fasiləli nitqi göstərir.

Dizartriyanın bir neçə növü var:

• Spastik dizartiya (beyin yarımkürələrinin zədələnməsi, serebral iflic, travma, psevdobulbar iflic) -yavaş, qarışıq nitq, ağız suyu axması,dilin və dodağın hərəkətlərinin azalması.

• Ataktik dizartriya (beyinciyin patologiyası) -yavaş artikulyasiya, yumşaq monoton səs. Mutizm də ola bilər.

• Hiperkinetik dizartriya (bazal qanqlionların patologiyası)- yavaş çətinləşmiş nitq, kəkələmək, kənar dil hərəkətləri,qrimaslar,hiperkinezlər.

 Motoneyron xəstəlikləri

• Aşağı motoneyronların zədələnməsi nəticəsində süst bulbar iflic IX,X,XI,XII sinirlər və nüvələri

• Mebius sindromu, spinal muskulyar atrofiya(SMA), bilateral VII sinirin patologiyası, Arnold-Çiari malformasiyası

• Miasteniya 

Dizartriya ikincili xəstəlik kimi mübadilə xəstəliklərində  ( Vilson xəstəliyi), neyrodegenerativ xəstəliklərdə də (Henqtinton xəstəliyi), Rolandik epilepsiyada epizodik hal kimi rast gəlinə bilər.

   Ümumiyyətlə terapiya əzələlərin reabilitasiyasına yönəldilir.

Terapiya nəfəs seanslarını, fonetik məşqləri və ağız-üz məşqlərini əhatə edir. Bu şəkildə iştirak edən əzələlər qidanı müvəffəqiyyətlə udmaq və anlaşılan fonasiya və ifadə ilə nitq üçün kifayət qədər həssas olur. Danışıq mütəxəssisləri defektoloq, loqopedlər uşaqla davamlı işləyərək nəticələr alırlar.

Mənbə: Childhood apraxia of speech - Symptoms and causes - Mayo Clinic

Dysarthria in Children: Symptoms, Causes and Treatment - You are Mom