Poliomielit virusu bəşəriyyətin demək olar ki, məğlub etdiyi patogendir. Bəlkə də bir neçə ildən sonra poliomielit çiçək xəstəliyi kimi yer üzündən yox olacaq. Hələlik xəstəliyin yayılma halları hələ də qeydə alınır. Bunlar əsasən yoxsul ölkələrdə təcrid olunmuş yoluxma hallarıdır. Ancaq vəziyyət öz axarına buraxılarsa, yenə yüz minlərlə yoluxma riski ilə üzləşərik.

Poliomielit nədir?

Poliomielit sinir sisteminə təsir edən kəskin yoluxucu viral xəstəlikdir. Bu səbəblə geri dönməz süst parezi və iflic əmələ gələ bilər. Bu, virus onurğa beynin motor neyronlarını yoluxdurduqda baş verir. Nadir hallarda tənəffüs əzələlərinin işinə cavabdeh olan neyronlar təsirlənir. Xəstəlik əsasən uşaqlarda baş verir.

Bu gün dünyanın əksər ölkələri poliovirusdan azad hesab olunur. Avropada və ABŞ-da son poliomielit epidemiyası 1988-ci ildə qeydə alınıb. Kütləvi peyvənd sayəsində xəstələnmə hallarını (99%-dən çox) kökündən azaltmaq mümkün olub. Xəstəliyin təcrid olunmuş halları Əfqanıstan, Nigeriya, Suriya, Anqola, Hindistan, Pakistan və bəzi digər ölkələrdə qeydə alınıb.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı poliomielit ilə bağlı aşağıdakı faktları təqdim edir:

Çox vaxt poliovirus 5 yaşdan kiçik uşaqlara təsir göstərir. Hər 200-cü infeksiya halı geri dönməz iflicə gətirib çıxarır. İflic olan insanların 5-10%-də tənəffüs əzələlərinin iflici inkişaf edir ki, bu da ölümlə nəticələnir. Son 30 ildə yabanı ştamla yoluxma hallarının sayı 99% azalaraq 350 mindən bir neçə onlarla hala düşüb. Poliovirusun yayılması riski tamamilə aradan qaldırılana qədər qalır. Poliomielit virusu ilə mübarizə aparılmasa, 10 ildən sonra xəstələrin sayı yenidən 200 min və ya daha çox ola bilər. Poliomielit peyvəndi ümumilikdə 16 milyondan çox iflicin qarşısını almışdır.

Poliomielitin səbəbləri:

Xəstəliyə poliomielit virusu səbəb olur. Hal-hazırda poliovirusun üç məlum serotipi var: PV1, PV2 və PV3. Ən çox yayılmış serotip PV1-dir. PV2 variantı sonuncu dəfə 1999-cu ildə qeydə alınıb, 2015-ci ildən isə tamamilə məhv edilmiş hesab olunur. Eyni aqibət sonuncu dəfə 2012-ci ildə qeydə alınan PV3 serotipinə də aiddir. 2019-cu ildə onun tamamilə məhv edildiyi elan edilib.

Polioviruslar xarici mühitə davamlılığı ilə seçilir. Suda 100 günə qədər, nəcisdə isə 6 aya qədər aktiv qalırlar. Belə viruslar qurudulmaqla və dondurulmaqla öldürülmür. Onlar mədənin aqressiv mühitində də sağ qala bilirlər. Poliovirus istilik, ultrabənövşəyi işıq və kimyəvi dezinfeksiya ilə məhv edilə bilər.

İnfeksiya yolları:

İnfeksiya mənbəyi xəstə insandır. Virus nəcis-oral yolla ötürülür. Çirkli əllər, çirklənmiş qida və ya su vasitəsilə infeksiyaya yoluxa bilərsiniz. Nadir hallarda polioviruslar tənəffüs damcıları ilə ötürülür.

Virus bağırsağın limfoid toxumalarında çoxalmağa başlayır. Daha sonra virus qan dövranına daxil olur və bütün bədənə yayılır. Diqqətəlayiqdir ki, bir şəxs simptomlar inkişaf etməzdən əvvəl də yoluxucu olur (əgər bu, klinik təzahürləri olan bir vəziyyətdirsə). Viral hissəciklər infeksiyadan sonra 36 saat ərzində burun mucusunda, 3 gündən sonra nəcisdə aşkar edilir.

Bir şəxs ən çox xəstəliyin ilk həftəsində yoluxucu olur. Polioviruslar bir həftə ərzində nazofarenksdən, bağırsaqlardan isə 6 həftəyə qədər buraxılır. Xəstəlikdən və ya peyvənddən sonra poliovirusa qarşı immunitet yaranır. Bununla belə, bu cür qorunma növünə xasdır - o, müəyyən bir virus növü üçün formalaşır. Beləliklə, insan ikinci dəfə fərqli serotipli poliovirusa yoluxduqda yenidən xəstələnə bilər.

Xəstəliyin növündən, şiddətindən və gedişatından asılı olaraq poliomielitin bir neçə forması vardır. Növünə görə poliomielit tipik (mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi ilə) və atipikdir (mərkəzi sinir sisteminə zərər vermədən). Poliomielit xəstəliyinin tipik formaları qeyri-iflic və paralitikdir. Qeyri-paralitik forma meningit kimi baş verən meningeal formadır.

Paralitik forma bir neçə formada ola bilər:

- onurğa (onurğa beyninin zədələnməsi) - əzaların, gövdə və boyunun süst iflici;

- bulbar (kranial sinirlərin zədələnməsi) - danışma, nəfəs alma, udma və ürək fəaliyyətinin pozulması;

- pontin - üz ifadələrinin tam və ya qismən pozulması;

- serebral - ensefalit kimi davam edir;

- qarışıq - poliomielit paralitik formasının müxtəlif variantlarının birləşməsi.

Qeyri-paralitik poliomielit iki formada baş verə bilər:

- inapparent forma - virusun heç bir simptom olmadan daşınması;

- abortiv (və ya visseral) forma - əksər viral xəstəliklər üçün xarakterik olan qeyri-spesifik ümumi simptomlar (qızdırma, intoksikasiya, baş ağrısı və s.).

Poliomielit yüngül, orta və ya ağır dərəcədə ola bilər. Xəstəliyin dərəcəsinin meyarları intoksikasiya və motor pozğunluqlarının ağırlaşmasıdır.

Xəstəliyin gedişi hamar və qeyri-hamar ola bilər (asimptomatik və ya yalnız poliomielit üçün xarakterik olan simptomlar). Sonuncu halda, bunlar ağırlaşmalar, xroniki infeksiyaların kəskinləşməsi və ya poliomielit səbəbiylə yeni infeksiyaların ortaya çıxması ola bilər. Poliomielit əleyhinə peyvəndlər ötən əsrin 50-ci illərindən həyata keçirilir.

İki növ peyvənd istifadə olunur:

- ağızdan poliomielit peyvəndi (OPV). Bu, ağız damcısıdır, zəifləmiş virusu olan canlı vaksindir. OPV xəstəliyin yayılmasına nəzarət etmək və müntəzəm immunizasiya üçün istifadə olunur;

- inaktivləşdirilmiş poliomielit peyvəndi (IPV). Bu, adi immunizasiya üçün istifadə edilən injeksiyon peyvəndidir.

Poliomielit əsasən uşaqlıqda baş verən yoluxucu xəstəlikdir. Bu gün poliomielit problemi peyvəndlə demək olar ki, həll olunub - bu, poliomielitlə mübarizənin yeganə yoludur.

Abuta Ağayeva

Nevroloq, UNICEF-in milli təlimçisi