İmmunitet orqanizmin özünü yad mikroorqanizmlərə və xəstəliklərə qarşı qoruma qabiliyyətidir. İki əsas növə bölünür: anadangəlmə (innate) və qazanılmış (adaptive) immunitet. Bu növlər bir-birini tamamlayaraq orqanizmin müdafiə mexanizmini təmin edir.

1. Anadangəlmə İmmunitet (Innate Immunity)

İnsan doğulduğu andan mövcud olan təbii müdafiə mexanizmidir. Bu immunitet spesifik deyil, yəni müxtəlif patogenlərə qarşı eyni reaksiyanı göstərir. Saniyələr və ya dəqiqələr ərzində işə düşür. Bütün yad maddələrə qarşı ümumi müdafiə yaradır. Dəri, selikli qişalar, mədə turşusu, mədə-bağırsaqda olan öldürücü fermentlər, yad cisimləri udub məhv edən faqosit adlı hüceyrələr və s.

2. Qazanılmış İmmunitet (Adaptive Immunity)

Patogenlərlə təmasdan sonra yaranan, spesifik və yaddaşa sahib olan immunitetdir. Daha yavaş inkişaf edir, spesifikdir (müəyyən bir patogenə qarşı uyğunlaşdırılmış) və yaddaş funksiyası var (ikinci təmasda daha sürətli və güclü reaksiya göstərir).

• Qazanılma yolları:

Təbii:

• • Aktiv: Xəstəliyi keçirərək immunitet qazanmaq.
  • Passiv: Ana südü vasitəsilə antikorlar almaq.

Süni:

• • Aktiv: Peyvəndlər yolu ilə immunitet yaratmaq.
  • Passiv: Hazır antikorların (immunoglobulin) inyeksiyası.

Peyvəndlər əsasən iki növə ayrılır: canlı zəiflədilmiş peyvəndlər və inaktivləşdirilmiş peyvəndlər.

Canlı Zəiflədilmiş Peyvəndlər (Live Attenuated Vaccines)

• Tərkibi: Xəstəlik törədən mikroorqanizmlərin zəiflədilmiş (patogenlik qabiliyyəti azaldılmış) formalarından ibarətdir. Orqanizmdə təbii infeksiyaya oxşar reaksiya yaradaraq uzunmüddətli və güclü immunitet təmin edir. Qızılca, məxmərək, suçiçəyi, vərəm (BCG), poliomielit (OPV) bu qrupdandır.
• Üstünlükləri:
  • Uzunmüddətli və davamlı immunitet yaradır.
  • Adətən bir və ya iki doza kifayət edir.
• Məhdudiyyətləri:
  • İmmuniteti zəifləmiş şəxslər üçün təhlükəli ola bilər.
  • Ciddi soyuq zəncir tələb edir, çünki sabitlik üçün xüsusi şərait lazımdır.

İnaktivləşdirilmiş Peyvəndlər (Inactivated Vaccines)

• Tərkibi: Mikroorqanizmlərin öldürülmüş və ya tamamilə zərərsizləşdirilmiş formalarını ehtiva edir. Xəstəliyə səbəb olmadan immunitet sistemini stimullaşdırır. Hepatit A, qrip, poliomielit (IPV), hepatit B
• Üstünlükləri:
  • İmmuniteti zəif olan insanlar üçün təhlükəsizdir.
  • Soyuq zəncirə ehtiyac daha azdır.
• Məhdudiyyətləri:
  • Daha az davamlı immunitet yaradır, ona görə də bəzən təkrar dozalar (booster) tələb olunur.

Şəbnəm Bağırlı

Pediatr