Texnologiyanın incə motor bacarıqlara təsiri: Planşetlər vs. oyun blokları
Son illərdə texnologiyanın erkən yaş dövründə motor bacarıqlara təsiri geniş tədqiqat mövzusuna çevrilmişdir. Araşdırmalar göstərir ki, planşet və sensor ekranlarla uzun müddət təmas uşaqlarda incə motor bacarıqların zəifləməsinə səbəb ola bilər. Kanada Pediatriya Cəmiyyətinin 2022-ci il hesabatında qeyd edilir ki, 2-5 yaşlı uşaqların ekran qarşısında gündə 1 saatdan artıq qalması barmaq əzələlərinin inkişafını ləngidə bilər. Digər tərəfdən, fiziki manipulyasiya tələb edən oyun blokları (lego, taxta bloklar, puzzle və s.) barmaq koordinasiyasını və əzələ nəzarətini gücləndirir.
Almaniyada aparılmış bir longitudinal tədqiqatda fiziki oyuncaqlarla böyüyən uşaqların 5 yaşında yazı yazmaq qabiliyyətində daha yüksək nəticələr göstərdiyi sübut olunmuşdur. Planşet istifadəsi əsasən sürüşdürmə və toxunma hərəkətləri ilə məhdudlaşır, bu isə barmaq əzələlərinin çevik inkişafına zəif təsir edir.
Əksinə, blok oyunları uşaqları əşyaları sıxmaq, burmaq, düzülüş qurmaq kimi çoxşaxəli hərəkətlərə təşviq edir. 2019-cu ildə ABŞ-da keçirilmiş eksperimentdə 4 həftəlik leqo terapiyası sonrası uşaqlarda əllə yazı bacarığında 27% artım müşahidə olunmuşdur.
Təcrübəyə əsasən, uşaqlar fiziki oyuncaqlarla oynadıqda həm motor, həm də məkan düşünmə bacarıqlarını eyni anda inkişaf etdirirlər. Planşet əsaslı oyunlar isə daha çox vizual reaksiyalar üzərində fokuslanır. Yaponiyada aparılmış bir müşahidə göstərdi ki, planşetlə böyüyən uşaqların qələm tutma bacarığı, blokla böyüyən yaşıdlarına nisbətən 6 ay geri qalır. Oyun blokları eyni zamanda əllə-göz koordinasiyasını və planlaşdırma bacarığını da artırır. Çoxsaylı tədqiqatlar sübut edir ki, toxunulabilən oyun alətləri beyində daha dərin motor sinir əlaqələri yaradır.
Planşetlər isə əsasən passiv baxış və reaksiya hərəkətləri ilə məhdud qalır. Əl işi və konstruktiv fəaliyyətlər uşaqların həm incə, həm də ümumi motor bacarıqlarını paralel inkişaf etdirir. Bəzi texnologiya əsaslı tədris oyunları (məsələn, stylus qələmlə istifadə olunan planşetlər) motor bacarıqlara dəstək ola bilər. Lakin bu yalnız düzgün seçilmiş tətbiqlər və valideyn nəzarəti ilə mümkündür.
Həkim və mütəxəssislər planşet istifadəsini gündə maksimum 30-45 dəqiqə ilə məhdudlaşdırmağı tövsiyə edir. Motor bacarıqlarının optimal inkişafı üçün balanslı yanaşma – həm texnologiya, həm fiziki fəaliyyət inteqrasiyası – tövsiyə olunur.
Ən yüksək nəticə uşağın həm oyun blokları, həm də uyğun texnoloji alətlərlə interaktiv təcrübə əldə etməsi zamanı əldə olunur. Eyni zamanda, valideynlərin və tərbiyəçilərin yönləndirici rolu əvəzolunmazdır. Motor bacarıqlar həyat boyu öyrənmənin və müstəqil fəaliyyətin təməlidir. Bu səbəblə, erkən yaşda düzgün oyun mühiti seçimi uşağın gələcək inkişafına birbaşa təsir edir.
Həmidova Xalidə
Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru
