Demək olar ki, bütün uşaqlar valideynlərindən ev heyvanlarını saxlamağı xahiş edir. Şübhəsiz ki, bu, ana və atanın qayğılarını artıra və əlavə maliyyə xərcləri tələb edə bilər. Ancaq ailədə ev heyvanlarının olmasının şübhəsiz ki, uşağa müsbət təsiri olacaqdır.

Uşaqlara ev heyvanları lazımdırmı?   

Ailədə ev heyvanının olması uşaqların emosional inkişafına və hətta fiziki sağlamlığına da təsir göstərir. Tədqiqatlar göstərir ki, həyatının ilk ilində ev heyvanları ilə təmasda olan uşaqlarda daha yüksək immun reaksiya müşahidə olunur və tənəffüs infeksiyalarına daha az rast gəlinir. Pişiklər və itlərlə erkən təmas uşaqlarda allergiya riskini azaldır.

Ev heyvanları uşaqlarda hansı keyfiyyətləri inkişaf etdirir? 

Ailədə ev heyvanının olması uşağın tərbiyəsinə və psixologiyasına da ciddi təsir göstərə bilər. Uşaq ev heyvanına qayğı göstərərsə, daha məsuliyyətli və intizamlı olar. Əgər uşaq erkən yaşlardan pişiklərə, itlərə, balıqlara qulluq etməyə kömək edər və sonra bunu özü müstəqil şəkildə edərsə, o zaman  gələcəkdə çətinliklərə daha hazırlıqlı olar. Bu isə şübhəsiz ki, uşağın gələcək həyatı üçün çox əhəmiyyətlidir.

Ev heyvanları uşaqda diqqəti inkişaf etdirir

Heyvanların davranışı daha bəsit olduğu üçün, uşaqlar ev heyvanlarının xüsusiyyətlərini, vərdişlərini və reaksiyalarını daha asan sezirlər. Onlar dördayaqlı dostlarını həvəslə müşahidə edir və öz müşahidələrini böyüklərlə bölüşürlər. Ev heyvanları ilə daimi ünsiyyət uşaqların daha xeyirxah, həssas və şəfqətli olmasına kömək edir, onlarda bağlılıq hissi yaradır. Ev heyvanları ilə ünsiyyət uşağa başqalarına qarşı mərhəmətli olmağı, özündən zəiflərə diqqətlə yanaşmağı öyrədir. Bu, ailənin tək uşaqları üçün xüsusilə vacibdir. Uşaq, həmçinin ailədə başqa kiçik uşağın doğulmasına hazır olacaq, çünki onsuz da həyatını başqa bir canlı ilə bölüşməyə alışmış olur. Uşağın heyvanla düzgün münasibətinin qurulması canlılara və bütünlüklə təbiətə qayğıkeş münasibətinin formalaşmasına səbəb olur.  

Uşağın  hər hansı inkişaf gecikməsi və ya davranış problemi varsa, ev heyvanına sahib olmaq çox faydalıdır.

Hər zaman uşağa "qulaq asmağa" hazır olan  sadiq dostu ilə ünsiyyət, xüsusilə yalnızlığa meyilli olan uşaqlar üçün çox vacibdir. Bu cür uşaqlar sevimli pişikləri və köpəkləri ilə uzun müddət danışa bilər və onlara heç vaxt valideynlərinə danışmadıqlarını söyləyə bilərlər. Autizm və digər inkişaf pozuntuları olan uşaqlar ev heyvanları ilə ünsiyyət zamanı daha yaxşı kommunikativ nailiyyətlər göstərə bilərlər. 

Ev heyvanları ilə oynayan uşaqların fiziki aktivliyi artır

Dörd ayaqlı dostu ilə vaxt keçirən uşaq kompüter, telefon və televizor qarşısında daha az oturacaq. İti olan uşaqlar tez-tez bayırda gəzir və təmiz havada oynayırlar. Bu isə, sağlamlıq üçün çox vacibdir. 

Heyvanlar uşaqda stresi azaldır

Yanında sadiq bir dostu olan uşaqlarda özünə güvən hissi daha yüksəkdir və onun yanında uşaq özünü daha təhlükəsiz hiss edir. Uşaqlar ev heyvanları üçün ucadan oxuyaraq daha asan və tez oxumağa başlayır, çünki utanmalı heç kim yoxdur (çox yaxşı oxumasan belə). 

Ev heyvanları ilə ünsiyyət yeniyetmələri sakitləşdirir

Xarici dünya ilə qarşıdurma vəziyyətində olub, öz problemlərini heç kimlə müzakirə edə bilməyən üsyankar yeniyetmələr üçün ev heyvanları sadiq dinləyiciyə çevrilə bilər. Yeniyetmə hər zaman sadiq dostu ilə özünün ağrılı problemlərini paylaşa bilər. Həmçinin valideyn və yeniyetmələrin ev heyvanlarına qayğı kimi ortaq bir hobbisi olarsa, bu, şübhəsiz ki, ailədəki gərginliyi azaldacaq və valideynlərlə uşaqların münasibətinə müsbət təsir göstərəcək .

Bütün bunlarla yanaşı ev heyvanları saxlamaq qərarını verərkən uşağın və ailə üzvlərinin sağlamlıq vəziyyətini ( heyvan tükünə allergiya), ailə üzvlərinin istəyini, ev heyvanlarına qayğı göstərmək imkanını nəzərə almaq lazımdır. 

Ev heyvanı saxlamaq qərarını verərkən biz heyvanların da həyatı, sağlamlığı və təhlükəsizliyi üçün məsuliyyət daşıdığımızı  unutmamalıyıq.

Uşaqlarda anasız qalmaq qorxusu qaçılmazdır. Bu, təbii psixi faktorlarla, ona qayğı göstərən insana bağlılıqla əlaqədardır. Bu, narahatlıq və ağlama şəklində özünü göstərən ayrılıq qorxusudur. Bəzi uşaqlar isterikanı artırır, gecə oyanmaları olur. Qeyd edək ki, bu, normal inkişaf mərhələsidir və təxminən uşağın 8 aylığından başlayır, maksimal intensivliyə 10-18 aylığında çatır, 3 yaşına qədər keçir. Məktəb yaşına çatdıqda, uşaqlar artıq analarının yanında olmadığını sakit qəbul edirlər və qayıdacağını başa düşürlər.

Uşağın reaksiyaları yalnız yaşdan deyil, digər xüsusiyyətlərdən də asılıdır. Bunlar müxtəlif səbəblərlə ağırlaşa bilər:

• Tərbiyənin xüsusiyyətləri; narahat və həddən artıq qayğılı yanaşma, uşağa anadan ayrılmadan  müsbət təcrübə qazanmağa imkan vermir.

• Şəxsiyyət xüsusiyyətləri; vurulmağa meyilli, qorxaq uşaqlar həmyaşıdlarına nisbətən eyni vəziyyətlərə daha kəskin şəkildə dözə bilirlər .

• İnkişaf pozuntuları; pozuntular səbəbindən yeni bacarıqları öyrənmək, çevik olmaq çətin olur ki, buna görə də hər hansı bir yeni situasiya uşaq üçün kəskin  qəbul edilir.

Bəzi uşaqlarda bu cür reaksiyalar xəstəxanaya yerləşdirildikdə, uzun müddətli müalicə və həyat tərzinin könlü dəyişməsini tələb edən bir xəstəlik səbəbindən sonra görünə bilər. Valideynlərin özlərinin hədsiz narahatlığı və həyəcanı, bu səbəbdən uşaqdan ayrılmaq istəməməsi də uşaqda ayrılıq qorxusu yarana bilər. 

Belə çıxır ki, uşaqlardan ayrılmaq nəinki mümkündür, həm də zəruridir? 

Bəli, təhlükəsiz ayrılmalar faydalıdır. Bu uşağa fürsət verir ki, öz-özünə oynamağı, digər ailə üzvləri və dostları ilə əlaqələr qurmağı öyrənsin. Bu, uşağa həm də onu öyrədir ki, ana ayrıldıqdan sonra geri qayıdır və bunda qorxulu heç bir şey yoxdur. 

Ayrılma həyəcanı ilə mübarizə  texnikası

Körpənizin reaksiyaları yaşa uyğun deyilsə, problemlər yaranır. Məsələn, o, artıq kiçik məktəblidir, amma hələ də anadan ayrıldıqda ağlayır və uzun müddət özünə gələ  bilmir, onu dəyişdirmək çətindir, başqa qorxuları var. Ümumi bir narahatlıq fonunda, psixosomatik problemlər (naməlum mənşəli ağrı, aşağı temperatur, dəridə qızartı və ya səpki) belə yarana edə bilər. Yaxud uşaq anadan ayrılmamaq üçün məktəbə/bağçaya getməkdən imtina edir və s. Uşağın davranışında bu əlamətlərdən bir neçəsini müşahidə etsəniz, narahat olmayın. Məhz bu cür həssas  uşaqların xüsusi yanaşmaya ehtiyacı var. Onları daha yaxşı hiss etmək üçün bir az artıq səy göstərməlisiniz. Ancaq bu cür narahatlıqlarla mübarizə üçün təsirli üsullar var. Onları sizin diqqətinizə çatdırırıq.

Valideyn davranış modeli

Əgər uşağınız ayrılma qorxusu ​​davranışa meyillidirsə, bu vəziyyətdə ona düzgün reaksiya verməlisiniz:

• Onun hisslərini diqqətlə və şəfqətlə dinləyin;

• Lazımsız duyğuları ifadə etməyin. Sizdən ayrıldığı üçün narahat olarsa, sakit olmağa çalışın. Bu, körpənin özünün düzgün davranışını modelləşdirmək üçün vacibdir;

• Dərin nəfəs almaq, 10-a qədər saymaq və ya rahat bir mühitdə oturmaq kimi istirahət texnikalarını sınayın;

• Stresli vəziyyətə əvvəlcədən hazırlaşmağa kömək edin, birlikdə strategiyalar hazırlayın. Məsələn, “o, məktəbdə narahatlıq keçirirsə nə etməlidir?” sualına birgə cavab tapın;

• Bağlı olduğu insanlardan ayrıla bildiyi üçün övladınızı tərifləyin; 

• Yalnız nəticəni deyil, uşağınızın cəhdlərini də mükafatlandırın.

Texnika 1. Sabun köpükləri

Mənimsəmək üçün ilk şey istirahətə yönəlmiş nəfəs texnikalarıdır. Dərin nəfəsalma və nəfəsvermə məşqləri etmək üçün sabun köpükləri idealdır. Nəfəs almağa konsentrasiya olarkən körpənizə böyük bir qabarcıq hazırlayın. Üstəlik, köpüklərin çox görünməsi və fəaliyyətin nizamlılığı onu sakitləşdirəcəkdir.

Texnika 2. Doldurma qutusu

Sakitləşməyə kömək etmək üçün körpənizlə "sakitləşdirici qutu" hazırlamağa başlayın. Uşağınızın yanında oturun və onu sakitləşdirəcək şeyləri bir qutuya yığın. Hər dəfə narahat olanda qutudan çıxarılan sevdiyi əşyalar onu sakitləşdirməyə kömək edəcəkdir. Qutuya körpənizin bəyəndiyi əşyaları qoya bilərsiniz. 

Bu məsləhətlər uşaqlarda anadan ayrılma qorxusunu dəf etməyə yardımçı olacaqdır.

Bu gün informasiya texnologiyaları təhsil və təlim sahəsində valideynlərin, müəllimlərin və mütəxəssislərin imkanlarını xeyli genişləndirir. Müasir kompüterdən istifadə imkanları uşağın qabiliyyətinin inkişafını tam və uğurla həyata keçirməyə imkan verir, buna görə informasiya texnologiyaları məktəbəqədər və məktəb təhsil sisteminə daxil edilmişdir. 

Kompüter oyun vasitəsilə bir uşağın həyatına daxil ola  bilər. Oyun praktiki düşüncə formalarından biridir. Oyunda, uşaq öz biliyi, təcrübəsi, təəssüratları ilə fəaliyyət göstərir, hərəkət rejimlərini sosial formada nümayiş etdirir, oyunun semantik sahəsində məna əldə edən əlamətlər formalaşır. Uşaq, semantik oyun sahəsindəki oyun mənası olan neytral (müəyyən bir səviyyəyə qədər) bir əşyaya sahib olmaq qabiliyyətini aşkar edir.

Kompüter vasitələri ilə zənginləşdirilmiş oyun fəaliyyəti zamanı uşaqların yaradıcılıq qabiliyyətlərinin artmasına səbəb olan hərəkətin nəticəsini, düşüncə tərzinin keyfiyyətini proqnozlaşdırma bacarığı yaranır.

Məktəbəqədər  yaşlı uşaqlara tədrisin ənənəvi formaları ilə müqayisədə kompüter bir sıra üstünlüklərə malikdir:

• Kompüter ekranında məlumatların oynaq bir şəkildə təqdim edilməsi uşaqlarda böyük maraq oyadır;

• Uşaqlar üçün başa düşülən məcazi bir məlumat növü daşıyır;

• Hərəkət, səs, animasiya uzun müddət uşağın diqqətini cəlb edir;

• Problemli tapşırıqlar, uşağın kompüter tərəfindən düzgün həll edilməsi ilə təltif edilməsi, uşaqların idrakı fəaliyyətinə təkan verir;

• Təlimin fərdiləşdirilməsinə imkan yaradır;

• Uşağın özü tapşırıqlarının sayını tənzimləyir;

• Kompüterdəki fəaliyyəti zamanı uşaq çox şey edə biləcəyinə inam qazanır;

• Gündəlik həyatda görünməyən (raket uçuşu, daşqınlar, gözlənilməz və qeyri-adi təsirlər) belə həyat vəziyyətlərini modelləşdirməyə imkan verir.

Uşaqların kompüterdən istifadəsi haqqında danışarkən, sağlamlığın və görmə qabiliyyətinin qorunması haqqında sual yaranır. Uşaqların bu fəaliyyətlərinə vaxt məhdudiyyəti qoymaq məqbuldur, lakin bu yaşdakı uşaqlarda məcburi diqqət çox azdır (10-15 dəqiqə), buna görə də, bir qayda olaraq, uşaqlar kompüter qarşısında uzun müddət ola bilməzlər. Bu yaşda normal inkişaf edən uşaq vaxtının 70-80%-ni ayıq qalır, buna görə kompüterdə "oturmaq" məsələsi aktual deyil.

Beləliklə, informasiya texnologiyalarının istifadəsi kiçik bir uşağın öyrənmə və inkişafı prosesini olduqca sadə və effektiv, adi əl işlərindən azad edəcək və erkən təhsil üçün yeni imkanlar açacaqdır. Lakin valideynlər bu vasitələrdən düzgün istifadə qaydasını tənzimləməli və gün ərzində vaxt bölgüsünü dəqiq qurmalıdır. Məsələn, vaxtı 20 dəqiqə olmaqla gün ərzində 3-4 dəfəyə bölə bilər. Lakin bu zaman uşağın telefon, planşet və ya kompyuterdə fəaliyyətləri tənzimlənməlidir. Oyunlar elə seçilməlidir ki, faydlı olsun. 

Demək olar ki, bütün uşaqlar valideynlərindən ev heyvanlarını saxlamağı xahiş edir. Şübhəsiz ki, bu, ana və atanın qayğılarını artıra və əlavə maliyyə xərcləri tələb edə bilər. Ancaq ailədə ev heyvanlarının olmasının şübhəsiz ki, uşağa müsbət təsiri olacaqdır.

Uşaqlara ev heyvanları lazımdırmı?   

Ailədə ev heyvanının olması uşaqların emosional inkişafına və hətta fiziki sağlamlığına da təsir göstərir. Tədqiqatlar göstərir ki, həyatının ilk ilində ev heyvanları ilə təmasda olan uşaqlarda daha yüksək immun reaksiya müşahidə olunur və tənəffüs infeksiyalarına daha az rast gəlinir. Pişiklər və itlərlə erkən təmas uşaqlarda allergiya riskini azaldır.

Ev heyvanları uşaqlarda hansı keyfiyyətləri inkişaf etdirir? 

Ailədə ev heyvanının olması uşağın tərbiyəsinə və psixologiyasına da ciddi təsir göstərə bilər. Uşaq ev heyvanına qayğı göstərərsə, daha məsuliyyətli və intizamlı olar. Əgər uşaq erkən yaşlardan pişiklərə, itlərə, balıqlara qulluq etməyə kömək edər və sonra bunu özü müstəqil şəkildə edərsə, o zaman  gələcəkdə çətinliklərə daha hazırlıqlı olar. Bu isə şübhəsiz ki, uşağın gələcək həyatı üçün çox əhəmiyyətlidir.

Ev heyvanları uşaqda diqqəti inkişaf etdirir

Heyvanların davranışı daha bəsit olduğu üçün, uşaqlar ev heyvanlarının xüsusiyyətlərini, vərdişlərini və reaksiyalarını daha asan sezirlər. Onlar dördayaqlı dostlarını həvəslə müşahidə edir və öz müşahidələrini böyüklərlə bölüşürlər. Ev heyvanları ilə daimi ünsiyyət uşaqların daha xeyirxah, həssas və şəfqətli olmasına kömək edir, onlarda bağlılıq hissi yaradır. Ev heyvanları ilə ünsiyyət uşağa başqalarına qarşı mərhəmətli olmağı, özündən zəiflərə diqqətlə yanaşmağı öyrədir. Bu, ailənin tək uşaqları üçün xüsusilə vacibdir. Uşaq, həmçinin ailədə başqa kiçik uşağın doğulmasına hazır olacaq, çünki onsuz da həyatını başqa bir canlı ilə bölüşməyə alışmış olur. Uşağın heyvanla düzgün münasibətinin qurulması canlılara və bütünlüklə təbiətə qayğıkeş münasibətinin formalaşmasına səbəb olur.  

Uşağın  hər hansı inkişaf gecikməsi və ya davranış problemi varsa, ev heyvanına sahib olmaq çox faydalıdır.

Hər zaman uşağa "qulaq asmağa" hazır olan  sadiq dostu ilə ünsiyyət, xüsusilə yalnızlığa meyilli olan uşaqlar üçün çox vacibdir. Bu cür uşaqlar sevimli pişikləri və köpəkləri ilə uzun müddət danışa bilər və onlara heç vaxt valideynlərinə danışmadıqlarını söyləyə bilərlər. Autizm və digər inkişaf pozuntuları olan uşaqlar ev heyvanları ilə ünsiyyət zamanı daha yaxşı kommunikativ nailiyyətlər göstərə bilərlər. 

Ev heyvanları ilə oynayan uşaqların fiziki aktivliyi artır

Dörd ayaqlı dostu ilə vaxt keçirən uşaq kompüter, telefon və televizor qarşısında daha az oturacaq. İti olan uşaqlar tez-tez bayırda gəzir və təmiz havada oynayırlar. Bu isə, sağlamlıq üçün çox vacibdir. 

Heyvanlar uşaqda stresi azaldır

Yanında sadiq bir dostu olan uşaqlarda özünə güvən hissi daha yüksəkdir və onun yanında uşaq özünü daha təhlükəsiz hiss edir. Uşaqlar ev heyvanları üçün ucadan oxuyaraq daha asan və tez oxumağa başlayır, çünki utanmalı heç kim yoxdur (çox yaxşı oxumasan belə). 

Ev heyvanları ilə ünsiyyət yeniyetmələri sakitləşdirir

Xarici dünya ilə qarşıdurma vəziyyətində olub, öz problemlərini heç kimlə müzakirə edə bilməyən üsyankar yeniyetmələr üçün ev heyvanları sadiq dinləyiciyə çevrilə bilər. Yeniyetmə hər zaman sadiq dostu ilə özünün ağrılı problemlərini paylaşa bilər. Həmçinin valideyn və yeniyetmələrin ev heyvanlarına qayğı kimi ortaq bir hobbisi olarsa, bu, şübhəsiz ki, ailədəki gərginliyi azaldacaq və valideynlərlə uşaqların münasibətinə müsbət təsir göstərəcək .

Bütün bunlarla yanaşı ev heyvanları saxlamaq qərarını verərkən uşağın və ailə üzvlərinin sağlamlıq vəziyyətini ( heyvan tükünə allergiya), ailə üzvlərinin istəyini, ev heyvanlarına qayğı göstərmək imkanını nəzərə almaq lazımdır. 

Ev heyvanı saxlamaq qərarını verərkən biz heyvanların da həyatı, sağlamlığı və təhlükəsizliyi üçün məsuliyyət daşıdığımızı  unutmamalıyıq.

• Qaz sobaları üçün olan xüsusi məhdudlaşdırıcılar quraşdırın.
• Qazan  tutacaqlarını sobanın ortasına çevirin.
• Açıq soba üçün qoruyucu ekrandan istifadə edin.
• Elektrik çaydanlarının tellərinin masanın kənarından asılmadığını yoxlayın.
• Mətbəx masasında çəkilə biləcək süfrələrdən istifadə etməyin.
• Alışqanları və kibritləri uşaqların əli çatmayan yerdə saxlayın.
• Bütün plastik paketləri və ya torbaları uşaqların ala bilmədiyi yerlərdə saxlayın.
• Zibil qablarını bağlı saxlayın.

• Təmizlik məhsullarını, kimyəvi maddələri, dərman vasitələrini kilidli bir saxlama şkafında və ya hündür bir yerdə saxlayın.
• İstifadə olunan məhsulları qapaqları ilə bağlayın.
• Kimyəvi maddələri orijinal qablaşdırmada saxlayın, qida qabında və ya etiketlənməmiş qablarda  saxlamayın.
• Su qızdırıcısını 50 °C-dən çox olmayan bir temperaturda qoyun və ya termostatik klapan quraşdırın.
• Hamam oturacaqlarından istifadə etməyin.
• Yerə sürüşməyən xalça döşəyin.

 Uşaqlarda yad cisim nəfəs yollarında deyil, qida borusunda qalıbsa uşaqda aşağıdakı hallar qeyd edilir:

Udmada çətinlik,

Ağız suyunda artma,

İştah pozğunluğu,

Kilo itirməsi və öskürəyə səbəb olur

         Udulan yad cismin ölşüsü əsasdır.Ölçüsü böyük olan əşyalar (dəmir pul, elemet) qida borusuna, mədəyə, bağırsağa keçərsə əsas problem ölçü ilə bağlı yaranacaq. Qida borusunda anatomik olaraq 3 fizioloji darlıq var və cisimlər həmin bu darlıqlarda ilişib qalır. Uzun müddətli həmin nahiyyədə qaldıqda yerli iltihaba, qida borusunun deşilməsinə səbəb ola bilər. Valideynlər diqqətli olmalıdır. Yad cisim həzm sisteminə düşərsə əsasən bağırsaqlar vasitəsilə xaric olur. Mexaniki, maqnit, dəmir tərkibli yad cisimlər həzm sistemində ilişib qala bilər. Bağırsaqların deşilməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən belə yad cisimlər tez çıxarılmalıdır.

           Dəmir pullar udan uşaqlarda əgər qəpik böyükdürsə  dərhal çıxarılmalıdır. Qəpik kiçikdirsə uşaq nəzarətdə saxlanılmalıdır. Bu dövrdə uşaqlara duru qidalar verilməlidir. Bu qidalar qəpiyin nəcis vasitəsilə çıxmağına kömək edir. Uşaqlar həmin dövrdə tualetə getməlidirlər ki, qəpik çıxanda bilinsin. Nəcisdə qəpiyi görmədiyiniz halda həkimə müraciət edin.

            Yox əgər çıxmazsa, təcili xəstəxanaya çatdırmaq lazımdır. Təhlükəli hallar uşağın tüpürcəyini uda bilməməsi, ürək bulanma, qusma hallarıdır. Dəmir pullar udan uşaqlarda qəpik kiçik olsa belə qusma, qanaxma əlamətləri olarsa dərhal çıxarılmalıdır. Udulan əşyanın kənarı hamar-kiçik  və ya qəpik kiçikdirsə uşaq nəzarətdə saxlanılmalıdır. Öskürək həmişə bronxit əlaməti deyil. Qida borusunda qalan yad cisimlər öskürək, xırıltı kimi əlamətlər yarada bilər. Müalicə: yad cisim udmasına şübhə olan uşaqlar bronxoskop ilə tənəffüs yolları və qida borusu müayinə edilməlidir. Yad cisim varsa bronxoskop vasitəsilə çıxarılmalıdır.

Təəssüf ki, çox vaxt insanlar ehtiyatsızlıqdan əziyyət çəkirlər. Çünki düşünülməmiş hərəkətlərin nəticələrini qabaqcadan görə bilmir, fövqəladə hallardan özlərini və ətrafdakıları qorumaq üçün lazımi tədbirlər görməyi unudurlar. Belə hallarda ən az müdafiə olunan uşaqlar olur, çünki yaranmış ekstremal vəziyyətlərdə özünü necə aparmalı olduqlarını bilmirlər.

Təhlükə nədir?

Təhlükə - həyat təhlükəsizliyinin mərkəzi anlayışıdır və gizli xarakter daşıyır.

Təhlükənin nəticələri:

• həyat üçün təhlükə,
• sağlamlığa zərər vurma ehtimalı,
• insan orqan və sistemlərinin normal işləməsi üçün şərtlərin pozulması.

İnsanın olduğu yer ilə bağlı bir sıra təhlükələr:

• evdə təhlükə,
• yolda və küçədə təhlükələr,
• təbiətdə təhlükə,
• tanımadığınız insanlar ilə ünsiyyət zamanı təhlükələr.

Təhlükəsizlik anlayışı insanın həyatına qədim zamanlardan daxil edilmişdir. Praktiki olaraq hər addımda biz onun müxtəlif növləri ilə qarşılaşırıq: məişət və yollarda təhlükəsizlik, yanğın və su təhlükəsizliyi, davranış, ünsiyyət, informasiya təhlükəsizliyi və s. Hətta sağlam həyat tərzi də bu anlayışla bağlıdır. Təhlükəsizlik nədir? Niyə bu konsepsiya insan həyatının ayrılmaz bir hissəsidir?

Uşağın müxtəlif inkişaf mərhələlərində fəaliyyət göstərdiyi məkanın genişlənməsi istər-istəməz bir çox təhlükənin yaranmasına səbəb olur. Bütün bunların qarşısının alınması mümkün deyil, amma tərbiyəçi-müəllim uşaqlara uşağın həyatı və sağlamlığı üçün potensial təhdidləri göstərmək və izah etmək, əgər mümkündürsə onların qarşısının alınması yollarını öyrətmək qabiliyyətinə malik olmalıdır. Qaydaların əksəriyyəti real həyata uyğun tənzimlənir. Buna görə də təhlükəsiz davranışın əsaslarının formalaşdırılması üzrə iş uşaqların ailə üzvləri tərəfindən göstərilir.

Uşaqlarda təhlükəsiz davranışın əsaslarının formalaşdırılması - gündəlik, çətin, lakin son dərəcə də vacib bir işdir. İnsanın həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi müasir dövr üçün ciddi problemdir.

Təhlükəsizliyə daxildir:

• təhlükəni qabaqcadan görmək,
• imkan daxilində yol verməmək,
• zəruri hallarda hərəkət etmək.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda vəziyyətin təhlili və hərəkətlərin nəticələrinin proqnozlaşdırılması bacarıqları zəif inkişaf edir. Pedaqoqlar və valideynlərin vəzifəsi təkcə uşağı qorumaq və müdafiə etməkdən ibarət deyil, həm də onu müxtəlif çətin, bəzən isə təhlükəli həyat vəziyyətləri ilə görüşə hazırlamaqdan ibarətdir. Beləliklə, dünyaya olan təbii maraqları, açıqlığı və inamı boğmadan uşaqları təhlükələrdən qorumaq, onları qorxutmamaq və həyata hazırlamaq lazımdır. Bu baxımdan uşağın sosial təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün effektiv üsullar axtarmaq mütləqdir.

Uşaqların təhlükəsizliyinin artırılması üçün onlar o qədər də mürəkkəb biliklər və bacarıqlara malik olmamalıdırlar. Onlara öz səhvlərini müşahidə və təhlil etmək kifayət edər. Buna görə də uşaqda ətrafındakıların şəxsi təhlükəsizliyinə şüurlu və məsuliyyətli münasibət formalaşdırılmalı, onlar qeyri-adekvat vəziyyətlərdə effektiv və əsaslandırılmış hərəkətlərə hazırlaşdırılmalıdır.

Bu vəzifələr həm valideynlər, həm də uşaq təhsil müəssisələrinin müəllimləri qarşısında durur.

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNİCEF-in milli təlimçisi

Boğulma evdə baş verən təsadüfi xəsarətlərin digər növlərinə nisbətən daha az görünsə də, çox ağır nəticələrə səbəb ola bilər. Evdə uşaqlar aşağıdakı səbəblərdən boğula bilər: suda boğulma, yad cisimlərin, maye və ya qida parçalarının tənəffüs yollarına düşməsi və tənəffüs yollarının sıxılması nəticəsində boğulma.

Suda boğulma

Suda boğulan uşaqların 70%-dən çoxu oğlanlardır və bir yaşdan dörd yaşa qədər uşaqlar daha yüksək risk altındadır. Kiçik yaşlı uşaqların suda boğulması ən çox tanış olan bir mühitdə, məsələn, hamamda, bağ hovuzlarında, bəzən çayda və dənizdə baş verir. Kiçik uşaqlar üzü üstə düşdükdə hətta 5 sm suda belə boğula bilərlər. Bu, ani baş verə və hər kəsi qəfil yaxalaya bilər.

Suda boğulmanın qarşısını almaq üçün: 

- yuyunduqdan sonra hamamda vannanın suyunu boşaldın;

- hamamda olan bütün su qablarını boşaldın və tərs çevirin;

- suda və ya hamamda olan kiçik uşaqlara nəzarət etməyi böyük qardaş və bacılara həvalə etməyin;

- hamam oturacaqlarından istifadə etməyin və ya istifadə edildiyi təqdirdə uşağı hamam oturacaqlarında baxımsız qoymayın;

- uşaqlara kiçik yaşlarından üzməyi öyrədin. Dəniz və digər su hövzələrində olarkən, uşağa xilasedici jilet geyindirin;

- suda və ya su yaxınlığında olan uşaqları daimi şəkildə izləyin.               

Yad cisimlərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində boğulma

Kiçik yaşlı uşaqlara ətrafda olan hər şey maraqlıdır. Yeni bir obyekti araşdırmaq  üçün daima əşyaları ağızlarına qoyurlar. Qida qırıqları, şirniyyat, qoz-fındıq, müxtəlif drajelər, kiçik oyuncaq və ya lateks topu kimi əşyalarla hava yolunun tıxanması boğulma verir. Uşaqlar həmçinin suyun və digər mayelərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində də boğula bilərlər.

Yad cisimlərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində boğulmanın qarşısını almaq üçün:

- dörd yaşdan kiçik uşaqlara boğulmaya səbəb ola bilən qida məhsulları –  fındıq, popkorn və şirniyyat kimi kiçik, sərt qidalar verməyin;

- uşaq oyuncaqları alarkən yaş tövsiyələrinə əməl edin; kiçik yaşlı uşaqlar üçün oyuncaqların ölçüsü qolf topundan daha böyük olmalıdır;

- üzüm və kolbasa kimi hamar, dəyirmi qidaları uşaqlara verməzdən əvvəl uzunluğu boyunca kəsin;

- içərisində kiçik oyuncaqlar olan şirniyyatları kiçik yaşlı uşaqlara nəzarət olmadan verməyin;

- döşəmədə və aşağı siyirmələrdə düymə, muncuq, kürəcik, sikkə, sancaq və daş kimi xırda əşyalar saxlamayın;

- qırılan oyuncaqları atın;

- otağı tez-tez tozsoranla təmizləyin;

- bütün plastik paketləri və ya torbaları uşaqların əli çatmayan yerlərdə, xüsusən də yataq otağından uzaqda saxlayın;

- yemək yeyərkən uşağın fikrini yayındırmayın və uşağı güldürməyin;

- körpələri nəzarətsiz buraxmayın.

           Sıxılma nəticəsində boğulma

Bu, uşaqların geyim, krujeva, yataq toru, pərdələr və ya jalüzlər kimi əşyalara dolaşması nəticəsində ola bilər. Böyüklərin çarpayılarında yatan uşaqların yuxuya gedən valideyİnlər tərəfindən əzilmə və boğulma riski də yüksəkdir.

Sıxılma nəticəsində boğulmanın qarşısını almaq üçün:

- uşaq ayaqqabılarında, geyimlərinin başlığında və yaxalarında olan bağları çıxarın və ya bağsız variantlarını alın;

- uşaq çarpayısını pərdələrdən uzaqda quraşdırın;

- uşaq çarpayısını, beşik və ya uşaq yatağını yumşaq əşyalardan, krujevalardan və oyuncaqlardan, xüsusən də kiçik hissələri olan oyuncaqlardan, yumşaq oyuncaqlardan və tüklü yataqlardan azad edin;

- beşiyi yoxlayın, çarpayının hissələri arasında çox böyük boşluqlar varsa, onu yumşaq bir yastıqla deyil, sərt materialla doldurun;

- jalüzlərdəki və pərdələrdəki ipləri kəsin yaxud onları uşaqların əli çatmayan yerdə saxlayın;

- uşağın çarpayısının üstündə örtüklər və asma oyuncaqlar istifadə etməyin;

- körpə uşağı yatmaq üçün kürəyi üstə qoyun;

- heyvanları, xüsusən də pişikləri körpələrin və kiçik yaşlı uşaqların yataq otağından uzaq tutun.

Rübabə Quliyeva

Həkim-pediatr, pedaqoq

Uşaqlar çəkiləri daha az olduğu və bədənləri zəhərin öhdəsindən daha çətinliklə gələ bildiyi üçün yetkinlərə nisbətən daha ciddi zəhərlənməyə meyillidir. Kiçik yaşlı uşaqlar demək olar ki, rastlaşdıqları hər şeyi yeməyə və içməyə cəhd edə bilərlər. Uşaqlar cazibədar qablaşdırmanı, canlı rəngləri və xoş qoxuları sevirlər və evdə tapılan potensial zəhərlərin çoxu onları cəlb edir.

Əslində, uşaqlıq dövründə rast gəlinən bütün zəhərlənmələrin 90%-dən çoxu evdə baş verir. 5 yaşadək uşaqlar arasında təsadüfən zəhərlənmə ehtimalı daha yüksəkdir. Uşaqlar tez-tez açıq çantanı və ya hamamda şkafı araşdırdıqda dərmanı şirniyyat ilə qarışdırırlar. Zəhərlənmə uşaqların kimyəvi maddələr və ya təmizləyici vasitələr olan qablardan maye içdiyi zaman da baş verir. Adi məişət kimyası məhsulları uşaqların ağır dərəcədə zəhərlənməsinə səbəb ola bilər. Kimyəvi və ya yuyucu vasitə plastik bir limonad şüşəsində və ya digər qida qabında müvəqqəti saxlandıqda, risk  daha da artır. Zəhər uşaq orqanizminə ən çox ağızdan, dəridən və tənəffüs yollarından (ən çox dəm qazı) daxil ola bilər. 

Valideynlərin diqqət etməli olduğu bəzi ümumi məişət zəhərləri:

- həblər, dərmanlar: evdə olan və ya qonaq gələn insanların çantalarında ola bilən dərmanlar;

- hamam otağı və məişət kimyası məhsulları: təmizləyici vasitələr, spreylər, ətirlər, saç spreyi, ağız yaxalayıcısı;

- qaraj, iş otağı: böcək spreyləri, kerosin, boyalar, yapışqan, batareyalar, şin mayesi, cilalayıcılar, həlledicilər, qələvilər, turşular, lampa yağı, antifriz;

- camaşırxana: yuyucu və ağardıcı məhsullar, yumşaldıcılar;

- həyət: gübrələr, pestisidlər, bəzi bitkilər, o cümlədən bəzi göbələk və giləmeyvə növləri .

Məişət zəhərlənmələrinin qarşısını almaq üçün: 

- Bütün dərmanları və məişətdə istifadə olunan kimyəvi tərkibli məhsulları uşaqların diqqətindən kənarda və əlçatmaz yerdə saxlayın.

- Dərman və dərman məhsullarını orijinal qablaşdırmada saxlayın. Hər istifadədən sonra dərmanları yığışdırın.

- Körpələri nəzarətsiz buraxmayın.

- Uşağa dərmanları yalnız həkim təyinatı ilə, yaş normalarına uyğun verin.

- Qida zəhərlənmələrinin qaşısını almaq üçüm uşağa verilən qidaların saxlanma rejiminə və keyfiyyətinə xüsusi diqqət yetirin.

 Rübabə Quliyeva

Həkim-pediatr, pedaqoq