Boğulma  evdə baş verən təsadüfi xəsarətlərin digər növlərinə nisbətən daha az baş versə də, çox ağır nəticələrə səbəb ola bilər.

Evdə uşaqlar aşağıdakı səbəblərdən boğula bilər: suda boğulma, yad cisimlərin , maye və ya qida parçalarının tənəffüs yollarına düşməsi və tənəffüs yollarının sıxılması nəticəsində boğulma.

Suda boğulma

Suda boğulan uşaqların 70%-dən çoxu oğlanlardır və bir yaşdan dörd yaşa qədər uşaqlar daha yüksək risk altındadır. Kiçik yaşlı uşaqların suda boğulması ən çox tanış olan bir mühitdə, məsələn, hamamda, bağ hovuzlarında, bəzən çayda və dənizdə baş verir. Kiçik uşaqlar üzü üstə düşdükdə hətta 5 sm suda belə boğula bilərlər. Bu, ani baş verə və hər kəsi qəfil yaxalaya bilər. 

 Suda boğulmanın qarşısı almaq üçün : 

• Yuyunduqdan sonra hamamda vannanın suyunu boşaldın;

• Hamamda olan bütün su qablarını boşaldın və çevirin;

• Suda və ya hamamda olan kiçik uşaqlara nəzarət etməyi böyük qardaş və bacılara həvalə etməyin;

• Hamam oturacaqlarından istifadə etməyin və ya istifadə edildiyi təqdirdə uşağı hamam oturacaqlarında baxımsız qoymayın;

• Uşaqlara kiçik yaşlarından üzməyi öyrədin. Dəniz və digər su hövzələrində olarkən, uşağa xilasedici jilet geyindirin;

• Suda və ya su yaxınlığında olan uşaqları daim şəkildə izləyin.

Yad cisimlərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində boğulma 

Kiçik yaşlı uşaqlara ətrafda olan hər şey maraqlıdır. Yeni bir obyekti araşdırmaq  üçün daim əşyaları ağızlarına qoyurlar. Qida qırıqları, şirniyyat, qoz-fındıq,  müxtəlif drajelər, kiçik oyuncaq və ya lateks topu kimi əşyalarla hava yolunun tıxanması boğulma verir. Uşaqlar həmçinin suyun və digər mayelərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində də boğula bilərlər.

Yad cisimlərin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində boğulmanın qarşısını         almaq üçün:

• Dörd yaşdan kiçik uşaqlara boğulmaya səbəb ola bilən qida məhsulları –  fındıq, popkorn və şirniyyat kimi kiçik, sərt qidalar verməyin;

• Uşaq oyuncaqları alarkən yaş tövsiyələrinə əməl edin; kiçik yaşlı uşaqlar üçün oyuncaqların ölçüsü qolf topundan daha böyük olmalıdır; 

• Üzüm və kolbasa kimi hamar, dəyirmi qidaları uşaqlara verməzdən əvvəl uzunluğu boyunca kəsin;

• İçərisində kiçik oyuncaqlar olan şirniyyatları kiçik yaşlı uşaqlara nəzarət olmadan verməyin;

• Döşəmədə və aşağı siyirmələrdə düymə, muncuq, kürəcik, sikkə, sancaq və daş kimi xırda əşyalar saxlamayın;

• Qırılan oyuncaqları atın;

• Otağı tez-tez tozsoranla təmizləyin;

• Bütün plastik paketləri və ya torbaları uşaqların ala bilmədiyi yerlərdə, xüsusən də yataq otağından uzaqda saxlayın;

• Yemək yeyərkən uşağın fikrini yayındırmayın və uşağı güldürməyin;

• Körpələri nəzarətsiz buraxmayın.

Sıxılma nəticəsində boğulma 

Bu, uşaqların geyim, krujeva, yataq toru, pərdələr və ya jalüzlər kimi əşyalara dolaşması nəticəsində ola bilər. Böyüklərin çarpayılarında yatan uşaqların yuxuya  gedən valideynlər tərəfindən əzilmə və boğulma riski də yüksəkdir. 

Sıxılma nəticəsində boğulmanın qarşısını almaq üçün: 

• Uşaq ayaqqabılarında, geyimlərinin başlığında və yaxalarında olan bağları çıxarın və ya bağsız variantlarını alın; 

• Uşaq çarpayısını pərdələrdən uzaqda quraşdırın;

• Uşaq çarpayısını, beşik və ya uşaq yatağını yumşaq əşyalardan, krujevalardan və oyuncaqlardan, xüsusən də kiçik hissələri olan oyuncaqlardan, yumşaq oyuncaqlardan və tüklü yataqlardan azad edin; 

• Beşiyi yoxlayın, çarpayının hissələri arasında çox böyük boşluqlar varsa, onu yumşaq bir yastıqla deyil, sərt materialla doldurun;

• Jalüzlərdəki və pərdələrdəki ipləri kəsin yaxud onları uşaqların əli çatmayan yerdə saxlayın.

• Uşağın çarpayısının üstündə örtüklər  və asma oyuncaqlar istifadə etməyin;

• Körpə uşağı yatmaq üçün kürəyi üstə qoyun; 

• Heyvanları, xüsusən də pişikləri körpələrin və kiçik yaşlı uşaqların yataq otağından uzaq tutun.

Əgər körpəniz valideynlərinə qarşı təcavüz nümayiş etdirirsə, pis davranışına görə onu danlamamalısınız, amma niyə belə davrandığını anlamalısınız. Uşağı valideynlərini döyməyə məcbur edən səbəblər, əlbəttə ki, yoxdur, çünki bütün uşaqlar fərdi olur. Ancaq bu cür davranışların elmi cəhətdən sübut edilmiş nümunələri var. 1) Duyğuların ifadəsi.

Uşaq robot deyil, canlı insandı. Məktəbəqədər yaşda uşaqlarda duyğuların təzahürləri adətən kortəbii olur, yəni uşaqlar duyğuları necə idarə etməyi, onları boğmağı, düzgün davrandıqlarını və ya etmədiklərini düşünməyi bilmirlər. Buna görə də, uşaq qəzəblənsə və ya əsəbiləşərsə, onun təbii reaksiyalarından biri, valideyn olsa belə, cinayətkarı vurmaq olacaq.

Bundan əlavə, uşaq inciklik, kədər, bu şəkildə ifadə edir, çünki başqa yollarla o, hələ duyğuların ifadəsini bilmir.Və əgər valideyin  çocuğun çimdik və yumruq kimi bir şəkildə belə ifadə verməsinə icazə verməsə o zaman uşaq əsas həyat qaydalarını itirə bilər, yaxşı və ya pis olduğunu anlamağı heç öyrənə bilməz.

Ən doğru şey uşağı danlamaq deyil, duyğularını tanımağı öyrətməkdir. Ondan indi necə hiss etdiyini soruş. Uşağınızla bu və ya digər duyğunun nə demək olduğunu danışın. Hisslərin təzahürü üçün başqa alternativ variantlar təklif edin: inciklikin rəsm  çəkin, kədəri təsəvvür edin, yastıq döymək, pəncərədən qışqırmaq.

2) Fiziki təcavüz, zorakılıq müşahidəsi.

1961 -ci ildə Albert Banduranın başçılıq etdiyi bir qrup psixoloq bütün dünyada< Bobo Kukla >Təcrübəsi olaraq bilinən bir təcrübə keçirdi. Qruplara bölünmüş, orta dərəcədə təcavüzkar oğlan və qızlar iştirak etdi. Bir qrupda  bir yetkin kuklaya qarşı təcavüzünü müşahidə etdi (çəkiclə döydü, döydü, atdı, qışqırdı), ikincisi - təbiilik. Məlum oldu ki, insanların aqressiv davrandıqları uşaqların bu davranış modelini kopyaladıqları, üstəlik, daha da mürəkkəb hərəkət etdilər: kuklanın başına vurdular,başında  oturdular, boğduqlar və s. Bu, alimlərə belə bir qənaətə gəlməyə imkan verdi ki, əgər uşaq başqa bir yetkinin təcavüz göstərdiyini görürsə, o da bunu etməyi "öyrənir".

 Əgər uşağın yanında yetkini danlasaq bu təhsil effekti yaradacaq. Uşaq başa düşəcək ki, belə eləmək olmaz.  Uşağın bəzi cizqi filmlərinə baxması ,məsələn Maşanın cəzasızlıqla Ayını lağa qoyduğu cizgi filmi, döyüş filmləri və ya qazanmaq üçün vurmaq lazım olan oyunlar - bütün bunlar uşağın özünə inamını gücləndirir bunun edilə biləcəyi həqiqətidir, ona görə də nəyi səhv etdiyini düşünmədən valideynini vurmağa icazə verir.

3) Uşağın fiziki zorakılığı.

Özü bir obyektə çevrilən uşaq təcavüz üçün daha tez -tez təcavüz göstərəcək. Bir uşaq fiziki olaraq cəzalandırılırsa (məsələn: vurmağınız ), onda uşaqda təcavüzkarlığın görünüşü və buna cavab olaraq vurmaq istəyi təbii hal alır.

Fiziki təcavüz həm valideynlərdən, həm də digər böyüklərdən, digər uşaqlardan gələ bilər. Ancaq uşağ cavab vermək üçün gəlib sizi vura bilər.Beləliklə, əgər uşaq sizi vurur, amma heç vaxt fiziki olaraq cəzalandırmırsınızsa, başqasının hücumuna məruz qalıb -qalmadığını öyrənməyə çalışın.

 Əgər uşaq belə bir vəziyyətdə olubsa , duyğularını müzakirə edin. Ona söyləyin  ki, səni vuranda səni də incidir. 

4) Sərhədlərin yoxlanılması.

Uşaq sınaqçıdır. Ətraf mühitin nə edilə biləcəyini və nə edilə bilməyəcəyini yoxlayır. Bunu etsəm nə olar? Nəyə toxuna bilər, nələri hiss edə bilər.Burada valideynin ona doğru sərhədləri təyin etməsinə kömək etməsi vacibdir. Nə edilə biləcəyini və nə edilə bilməyəcəyini açıq şəkildə təsvir edin. Bunu etmək üçün özünüzə sual verməlisiniz: ağrıtmasada kürəyinizə sillə vurmasının tərəfdarı və ya əleyhinəsiniz?

5)Başqa yollarla  valideyinə sevgi göstərə bilməməsi.Sevgi, simpatiya, incəlik ifadə etməyin yollarından biri də fiziki təmasdır - toxunmaq, qucaqlaşmaq, öpmək. Ola bilsin ki, uşaq sizi vuraraq diqqətinizi bu şəkildə cəlb etmək istəyir. Diqqət yetirməmək, görməməzlikdən gəlmək uşaq üçün valideynin təcavüzə reaksiyasından daha dözülməzdir. Əgər  uşaq səbəbsiz  vurur sizi, çimdik alır, dişləyir - çox güman ki, reaksiyanızı və diqqətinizi gözləyir. Oynamaq istədiyini soruş. Uşağınıza olan sevgisini və diqqətini məqbul şəkildə göstərməyə çalışın ki, o da bunu öyrənsin: qucaqlayın, sevginizdən danışın, qıdıqlayın. Uşaq təcavüzkar davranmağa davam edərsə, davamlı olaraq sizi qəsdən vururr və ya incidirsə, bir mütəxəssis - uşaq psixoloqu davranışlarını tənzimləməyə kömək edəcək.

Uşağınız 1 yaşında aşağıdakı davranış və vərdişlərə yiyələnə bilər

• Bir yaşındakı uşağınızın qısa əmr və qadağaları başa düşə bildiyini, uzun və qarışıq ifadələri başa düşmədiyini bilməlisiniz.
• Onlara edə bildiklərini, ya da et məməli olduqlarını müsbət və ya mənfi i qısa, açıq və başa düşülən ifadələrlə (bəli-xeyr, gotura bilərsən-bilməzsən, edə bilərsən-bilməzən... deyərək) öyrədə bilərsiniz.
• Bu yaşdakı uşağınızı danlayaraq, qınayaraq, ya da qorxu daraq bir şey etməsini və ya etməməsini istəməyinizin kiayət qədər dərk etmədiyi üçün, müsbət bir nəticəsi  olmayacağını unutmamalısınız.
• Bu dövrdə və ya digər dövrlərdə uşağınıza heç vaxt sərt cəzalar verməyin.
• Çox istifadə etdiyi əşyaların adını, heyvanları, rəngləri və sayları öyrədə bilərsiniz.
• Uşağınızın bəzi əşyaların xüsusiyyətlərini dərk etməsinə cəhd edə bilərsiniz. (alov-soba: yandırıcıdır; bıçaq: kəsicidir; daş-dəmir: bərkdir; su: isladır; şüşə-stəkan: qırılır; iynə-mismar: deşir; xəmir: yumşaqdır).
• Qısa nağıllar və hekayələr danışa bilərsiniz.

Uşağınız 2 yaşında aşağıdakı davranış və vərdişlərə yiyələnə bilər

• Mənfi davranışlarına və yaramazlıqlarına (israrla istəmək, inadkarlıq etmək, bağırmaq, sözə qulaq asma maq, dağıtmaq, oyuncaqlara və əşyalara zərər vermək....) mane olmaq maraq dilə onu əyləndirməyə çalışaraq diqqətini başqa yerlərə çəkə bilərsiniz.
• Uşağınız həmişə gözünüzün qabağında olsun. Onunla məşğul olun, özünün də məşğul olmasını təmin etmək üçün asan imkanlar (zərərsiz oyuncaqlar oynamaq kimi) təşkil edin.
• Etməsini istəmədiyiniz bir davranışı və ya almasını istəmədiyiniz bir əşyanı diqqətini başqa yerlərə çəkərək unutdura bilər, ya da ala bilərsiniz.
• Bu yaşdakı uşağınıza qarşı qərarlı mövqe və davranışlar nümayiş etdirə bilərsiniz. Ancaq onu danlamayın, qorxutmayın, təzyiq göstərməyin və vurmayın.
• Yemək-içmək, geyinmək kimi məsələlərdə nəzarət etməklə onu özbaşına qoyun. Təkbaşına yeməsinə, içməsinə və geyinməsinə fürsət verə bilərsiniz.
• Bu yaşda bir az çox əsəb, bağırma, ağlama, mızıldanma kimi mənfi vərdişlərin olduğunu yaddan çıxarmayın.
• Uşağınız hələlik başqaları ilə ortaqlıq edə biləcəyi şüurda və anlayışda olmadığı üçün, oynayacağınız oyunlarla onun ortaqlıq anlayışını mənimsəməsi üçün səy göstərin.
• Əgər uşağınızın vəziyyəti münasib olarsa, lazımi tədbirləri görərək uşağınıza ayaqyolu ilə bağlı müəyyən şeyləri öyrətməyə başlaya bilərsiniz. Uşağınız tualetlə bağlı vərdişlərə gündüz yiyələnə bilər, lakin gecə vaxtı bunlara riayət etmə si çox çətindir və bu vərdişlərə yiyələnməsi uzun müddət ərzində reallaşa bilər.
• Ayaqyolu ilə bağlı məlumatlar verərkən uşağınızı qorxudan hərəkət və davranışlardan (söylənmək, qışqırıb-bağırmaq, döymək kimi) qətiyyətlə uzaq durun. Əks təqdirdə, onu öyrətmək daha da qəlizləşəcəkdir.
• Bu məsələdə səbirli olub tələsməmək lazımdır. Bəzi uşaqlar tualetlə bağlı vərdişlərə çox qısa müddət ərzində yiyələnərkən, bəziləri üçün uzun müddət lazım olduğunu unutmayın.
• Uşağınıza zərər verə biləcək, ya da zərərə məruz qala biləcək hər cür əşya və oyuncağı ondan uzaq tutun.
• Zərər vermədən, ya da zərər görmədən daşıya bildiyi bəzi əşyaları gətirib-aparmasını təmin edərək uşağınıza bir işi yerinə yetirmə zövqünü daddıra və onu sevindirə bilərsiniz.
• Şəkilli nağıl və hekayə kitabları oxuyun və onun da danışma si üçün fürsət verin. Beləliklə də, oxuma və kitab sevgisinin təməlini qoymuş olarsınız.
• Uşağınızın danışmasını təmin edən oyunlar oynayın. Danışması üçün ona söz verərək suallar soruşun (bu nədir? o kimdir?...). Beləcə, onun dil baxımından inkişaf etməsinə kömək etmiş olarsınız.
• Qaçmasını, hərəkət etməsini, enerji sərf etməsini təmin edən oyunlar oynaması üçün lazımi imkanları (top oynama, qaçma, gizlənpaç...) təşkil edin. Lazım olarsa birlikdə oynayın.

Uşağınız oyuncaqlarına və əşyalarına zərər verirsə, siz nələri edə bilərsiniz?

• Qayğı, sevgi və şəfqət baxımından az diqqət göstərilən uşaqlarla (əsəbilik, dava-dalaşa meyillilik...), mübahisə və dava –dalaşın çox olduğu mühitdə böyüyən xüsusilə ana –ata qəzəblənəndə vurub-qıraraq əşyalara zərər verirsə) uşaqlar oyuncaqlara və əşyaya zərər verməyə  meyillilidirlər.
• Bəzi hallarda uşaq maraq səbəbindən oyuncaqlara və əşyalara zərər verməklə yanaşı, lazım olmayan məqamda oyuncaq və ya bir əşyanı yerə vurar, hətda üstünə çıxar, əlindəki bir şeylə onları vura bilər.
• Bu kimi hallarla qarşılaşmamaq üçün əşyalarınızı onun əlinin çatmadığı yerlərə qoyun və oyuncaqlarını asanlıqla zərər verə bilməyəcəklərdən seçin.
• Əgər necə gəldi rəngləmə, qaralama, cırma vərdişi varsa, burada necə davranmalı olduğunu (nəyi edib –edə bilmədiyini ,nəyi cırıb-cıra bilmədiyini...) ona kiçik yaşdan etibarən öyrədin.
• Köhnə kağız və parça kəsikləri verərək onlardan oyun məqsədilə istifadə etməsi üçün köməklik göstərin.
• Xüsusi əşyalarımız və ev əşyaları ilə oynamasına icazə verməyin. Bunun yerinə xoşladığı əşyalara oxşayan oyuncaqlar (mətbəx əşyası, təmir etmək üçün ləvazimat, telefon...) alaraq oynamasını təmin edə bilərsiniz.
• Uşağınızın oyuncaqları ilə ev əşyalalarına zərər verməməsi üçün lazımı tədbirlər görməyi yaddan çixarmayın.
• Uşağınızın özünə və başqalarına aid əşyalara qarşı diqqətli olmasını təmin edin.
• Uşaqlar söküb yiğmağa çox həvəsli olurlar. Ona görə də asan sökülüb yığılan möhkəm oyuncaqlar almalısınız. Beləliklə, həm onun bu həvəsini, marağını və həmdə oyuncağına zərər verməməsini təmin etmiş olarsınız.
• Uşağınız əşyaları və oyuncaqları tez-tez qırıb-tökür, cırır, qaralayır və rəngləyirsə, bunu nə üçün etdiyini öyrənməyə cəhd edin.
• Bir müddət onunla birlikdə oynayın, tamamilə təkbaşına qoymayın. Beləcə özünə oyuncaqlarına və əşyalarına zərər veməsinə mane ola bilərsiniz.
• Uşağınız oyuncaqlarına və əşyalarına zərər verən zaman dərhal qəzəblənib qışqırıb –bağırmayın, döyməyin, danlamayın, ağır cəzalar verməyin. Onu münasib bir üsulla tənbeh edin.
• Bütün bunlara baxmayaraq, uşağınız oyuncaqlarına və əşyalarına zərər verməyi davam etdirərsə, ona hirslənəbilərsiniz. Lazım gələrsə, yaşına müvafiq cəzalar da verə bilərsiniz. Zibillədiyi yeri təmizlədin, çıxardtığını taxdırın. Oyuncağın ya da əşyaların hissələrini topladın... Cəzalarınızda ciddi və israrlı olun.

Uşağınızla başa düşdüyü bir uşaq dili ilə danışın, Iakin uşaq kimi danışmayın. Uşaq kimi hətda lap körpə kimi danışmağınız onun vaxtında və düzgün dil açmasına mane ola bilər.

Qulaq deşdirmək bir çox mədəniyyətdə yayılmış bir tətbiqdir. Bununla birlikdə, Amerika Pediatriya Akademiyası (AAP) kimi təşkilatlar, valideynlərin körpələrinin qulaqlarını deşmədən əvvəl özləri qərar verəcəyi qədər uşaqların yaşına çatmasını gözləmələrini tövsiyə edir. Mədəni dəyərlər peşəkar konsensusla ziddiyyət təşkil etdikdə, bu istiqamətə getmək çətin ola bilər.

Körpənin qulağını nə vaxt deşə bilərsiniz və hətta yenidoğanın qulaqlarını deşmək təhlükəsizdirmi?

Bir neçə əsas amil nəzərə alınmalıdır:

Birincisi, valideynlər AAP -nin tövsiyəsinin körpə qulaqlarının deşilməsinin uşaqları dərhal təhlükəyə atdığının göstəricisi olmadığını və valideynləri uşaqların bədənləri haqqında qərar vermələrinə təşviq etmək üçün daha çox səy göstərdiyini başa düşməlidirlər. Körpələrin qulaqlarını deşmədən əvvəl böyüməsini gözləməyin başqa bir faydası, o yaşda sırğalarına qulluq edə bilmələri və bununla da infeksiya ehtimalını azaldır. Ancaq valideynlər körpələri üçün bu məsuliyyəti üzərinə götürdükləri müddətdə körpə qulaqlarını deşdirmək ümumiyyətlə təhlükəsizdir.

Körpənin qulağını etibarlı şəkildə deşə biləcəyiniz yaş, analar və atalar bir neçə qaydaya riayət etdikləri təqdirdə təxminən 2 aydır. Tetanus peyvəndi də daxil olmaqla, peyvəndləmənin ilk turuna təsadüf etdiyi üçün 2 aylıq körpə qulaqlarını ideal bir zamandır. Bu təsəlliverici bir tədbir olsa da, peyvənd olmadan belə körpənin qulaq deşilməsi tetanus alma riski çox azdır. Valideynlər yeni doğulmuş uşaqların qulaqlarının deşilməsini pediatrlardan soruşanda, necə cavab verməlidirlər?

"Uşağımın qulağını nə vaxt deşdirə bilərəm? Hər hansı bir risk varmı?"

Amerika Pediatriya Akademiyasının (AAP) bir vacib tövsiyəsi olduğunu qeyd edək: Qulaq deşilib sırğa taxılması, uşağın deşilmiş sahəyə özü baxacaq qədər yetkin olana qədər təxirə salın. Bu, yoluxma riskini azaltmağın ən yaxşı yoludur. AAP, pirsinq bölgəsində allergik reaksiya və iltihab riskini azaltmaq üçün qızıl sırğalardan istifadə etməyi və bir neçə gün ərzində gündə üç dəfə bu bölgəyə spirt və ya antibiotik məlhəmi sürməyi tövsiyə edir. Valideynlər sırğanı 4-6 həftə ərzində tərk etməli və hər gün yumşaq bir şəkildə çevirməlidirlər. AAP prosedurun sanitar şəraitdə təlim keçmiş bir mütəxəssis tərəfindən aparılmasını tövsiyə edir.

Xəstələrin 80 faizinin 11 yaşında və ya daha böyük yaşda qulaq deşildikdən sonra 2005 -ci il tədqiqatına işarə edərək, keloidlərin meydana gəlməsi də qeyd edilir. Tədqiqatçılar, şəxsi və ya ailə tarixindən keloid əmələ gəlməsinə meylli xəstələrin bu prosedurdan keçməmələrini tövsiyə ediblər. Bu mümkün deyilsə, 11 yaşından əvvəl qulaq deşilməsini məsləhət görürlər.

Bütün qulaq deşilmələrində yüzdə 24 faizində meydana gələn infeksiya və irinli axıntı ola bilir. Əsl qızıl sırğalardan istifadə edin. AAP, körpənizdə yalnız qızıl sırğalar istifadə etməyi təklif edir. Başqalarına nisbətən bir qədər bahalıdırlar, lakin nikel kimi digər metallara nisbətən daha az iltihab və infeksiya riski daşıyırlar. Körpənizin qulaqları deşildikdən sonra, bütün qulluq sonrası təlimatlarda aydın olduğunuzdan əmin olun. Onları necə və nə vaxt çevirməyi, necə təmizləməyi və dəyişdirmədən əvvəl nə qədər saxlamağı bilməlisiniz. Baxımdan sonra diqqətli olmaq infeksiyanın qarşısını ala bilər.                                                                         2 aylıq yaş, peyvəndləmənin ilk turuna təsadüf etdiyi üçün körpənizin qulağını deşdirmək üçün ideal vaxtdır. 5-6 aylıq körpələr ağrını lokallaşdıra bilir və sırğanı çəkmək ehtimalı daha yüksəkdir. 24 karatlıq tibbi dərəcəli qızıl örtüklü qızıl sırğa istifadə edin. Saf qızılla heç vaxt reaksiya verməyəcəklər. Qırmızılıq, həssaslıq və irinlə dolu axıntı mümkün infeksiyanın əlamətləridir.

AAP -ın tövsiyəsi, valideynləri uşaqların sağlamlıq problemlərindən daha çox bədənləri haqqında qərar vermələrinə təşviq etmək üçün bir cəhddir.

Qulaqları erkən deşmək də ağrı baxımından daha yaxşıdır. Pediatr Norina Ocampo, "Körpələr ağrıyı lokallaşdıra bilmirlər, buna görə də bir az ağrılı olsa da, əllərini uzadıb qulaqlarına toxunub sırğanı çıxara bilmirlər" deyir. "Ağrı ümumiyyətlə bir neçə gün ərzində yox olur."

Təxminən 5-6 aylıq yaşlı körpələr ağrını lokalizə edə bilir. Barmaqları və əlləri çirklidirsə, bu daha da problemlidir. Uşağın yaşı nə qədər böyükdürsə, proseduru yerinə yetirmək üçün özləri qərar versələr belə qulaq deşilməsinə gəldikdə daha çox stres və ya qorxu yaşayacaqlar. Düşünürəm ki, bunu körpəlikdə bilmədikləri halda etmək daha yaxşıdır.

Ümumiyyətlə, nikel sırğalar allergik reaksiyaya səbəb ola bilər. İyirmi dörd karatlıq qızıl saf qızıldır. Körpələrin bu qədər bahalı dadına sahib olduğunu kim bilirdi?

Uşağın qulaqları deşildikdən sonra, sırğalar deşildikdən sonra ən azı bir həftə ərzində saxlanıla bilər. Bu müddət ərzində valideynlər körpə sırğalarının ətrafını spirtlə təmizləyərək və gündə iki dəfə döndərərək nadir infeksiya hallarının qarşısını ala bilirlər. Ancaq Ocampo valideynləri rahatlaşdırmağa tələsir: "Bu bölgədə pis bir infeksiyaya səbəb olacaq pis bakteriya olan  bir şey yoxdur" deyir. Körpə qızların sevimli qulaqlarını 24K qızıl sırğa ilə göstərməkdən başqa daha yaxşı nə yol ola bilər?

Tərləmə - orqanizmdəki istilik tarazlığını tənzimləmək, bədəndəki zərərli maddələri xaric etmək üçün lazım olan vəziyyətdir. Uşaqlarda tər vəzlərinin sayı böyüklərə nisbətən daha çox olduğuna görə uşaqlar daha çox tərləyirlər.

İrsi meyillilik, yüksək temperatur, qan azlığı, sinir siteminin quruluşu, vitamin çatışmazlığı, qalxanvari vəzin xəstəlikləri, şişmanlıq, burun tıxanıqlığı, allergiyalar, antibiotiklərdən istifadə kimi bir sıra səbəblərdən də tərləmə yarana bilər. Onuda qeyd edək ki, körpələrin döş əmərkən, yuxuda olarkən tərləməsi normal haldır.

Tərləmənin qarşısını almaq üçün:

1. Otaqda havanın temperaturunuvə nəm-liyini düzgün tənzimləmək, otağın havasını dəyişmək, termometr vasitəsilə temperatura nəzarət etmək olar. Otağın havası 18-20 dərəcə normaldır.
2. Uşaqları qalın geyindirməmək lazımdır. Uşaqlar istiyə daha həssas olurlar. Ona görə temperatura uyğun, hava keçirən pambıq paltarlara üstünlük verilməlidir.
3. Bol maye qəbul etmək, ana südü qəbul edən körpələrə isə ana südü yetərlidir, çünki südün 75-80 % - i sudan ibarətdir. Bütün bunlara rəğmən uşaqda hədsiz tərləmə şikayətləri yenə olarsa həkim tərəfindən araşdırılması məsləhət olunur.

Tualet təliminin məqsədi, uşağın oyaq və ya yatan vəziyyətdə sidik və nəcis ifrazını nəzarətdə saxlaya bilməsidir. Uşaqlara tualet təliminin başlanğıc dövrü 1-3 yaş arasındadır. Bu dövr uşağın özünü tanımağa başladığı dövrdür. Hər uşaq üçün tualet təlimi yaşı fərqli ola bilər. Bu zaman nəzərə alınmalıdır ki, uşaqlarda yaşla bərabər sidik kisəsinin həcmidə böyüyür. Uşaq tualet vərdişi qazandıqdan sonra gündə 4-7 dəfə sidik ifrazı normal hesab edilir. Tualet təlimi uşağın inkişafında çox vacib yer tutur və buna bir neçə faktor, o cümlədən psixoloji, fizioloji, sosial və sair amillər təsirini göstərir.

Uşaqda tualet vərdişi yaratmağa başladıqda daha çox zamana və əməyə ehtiyac yarana bilər. Eyni zamanda bu uşaqda psixoloji olaraq mənfi istiqamətdə də problem yarada bilər. Ona görə də bu məsələyə bir qədər daha diqqətli yanaşılmalıdır.

Uşaqlarda tualet vərdişi yaratmaq üçün ideal dövr 18-24 ayları aralığında hesab edilir.

1. Çünki uşağın sidik yolu əzələləri bu aylarda inkişaf edir və bədənini daha yaxşı kontrol etmək imkanına malik olur.

2. Həmçinin, uşaq bu yaş dövründə zehni olaraq deyilən və istənilən hər şeyi daha yaxşı anlaya bilir.

Təbii ki, bu dövr hər uşaq üçün eyni olmaya da bilir. Uşaqların fərqli xüsusiyyətlərə malik olduğunu unutmamalıyıq. Əgər, uşağın fiziki və ya zehni qüsuru varsa fərqli metodlardan istifadə edilməlidir. Bu kateqoriya uşaqlara ola bilər ki, daha uzun müddət və daha çox əmək sərf edilsin.

Uşağın tualet təliminə hazır olduğunu göstərən əlamətlər:

• Sadə əmrləri yerinə yetirə bilməsi; • Etiraz edib "yox" deməyi bacarması; • Təxmin edilə bilinən və nizamlı bağırsaq hərəkətlərinin olması; • Ana-atanın hərəkətlərini imitasiya edə bilməsi;  • Özü paltarları geyinib çıxara bilməsi; • Tualetdən istifadə etməyə maraq göstərməsi; • Gün ərzində uşağın bir neçə saat alt paltarını islatmaması; • Gecə ərzində nəcis ifrazı olmaması; • Ana-atanı razı salmaq istəyinin olması; • Əşyaları aid olduğu yerlərə qoymağa bacarması; • Ailəni hamamda izləyərək, tualet təlimini öyrənməyə maraq göstərməsi; • Gəzə bilmək, oturmaq və çöməlmə kimi hərəkətləri yerinə yetirə bilməsi; • Çirkli alt paltarından narahat qalması və tez dəyişdirmək istəməsi; • Tualet ehtiyacını söz deyərək və ya işarələrlə bildirməsi.

Uşaq üçün oturacaq  istifadəsi maraqlı edilməlidir. Uşaq oturacağa öyrəşdirmək üçün ilkin vaxtları paltarını soyundurulmadan belə otuzdurula bilinər. Sonra isə rahat olan paltarlar istifadə etmək məsləhət görülür. Tualet təlimi zaman uşağı hədələmək, qorxutmaq, cəzalandırmaq kimi hallara yol vermək qətiyyən olmaz.

Tualet təlimi verilirkən aşağıdakılara diqqət  yetirmək lazımdır:

• Uşağın vəziyyətindən aslı olaraq 18 ay -2.5 yaş arasında, təzyiq edilmədən tualet təliminə başlamaq;

• Uşaq sidiyini və ya nəcisini saxlaya bilməsi ətrafdakı insanlar tərəfindən böyük marağa səbəb olsa da, amma saxlaya bilməməsi isə müəyyən qədər narahatçılığa səbəb ola bilər. Beləliklə uşaq düzgün və ya səhv, ayıb kimi əxlaqi anlayışlai başa düşməyə başlayır.

Uşaqlar əsasən 2 yaşın axrınadək nəcisə, 3 yaşın sonunadək isə sidiyə getməyi öyrənir. Ancaq 4-5 yaşına kimi bəzən gündüz və gecə vaxtlarında yerini islada bilər. Ana və atalar bu uşaqları anlayışla qəbul etməli və danlamaq, cəzalandırmaq kimi tədbirlərdən çəkinməlidirlər. Əks halda uşaqlarda müəyyən problemlərin yaranması baş verə bilər.

Bunlara misal olaraq sidiyini saxlamaq, yalnızca bezdən istifadə etmək istəməsi, sidik saxlaya bilməmək, panik tutmalar kimi hallar yarana bilər. Bu da uşaqla ailə arasında münasibətlərin korlanmasına səbəb ola bilər.

Tualet təlimi başladıqdan sonra uşağa bezlərdən istifadə məhdudlaşdırılmalıdır. Əgər bezlər uşaqdan gündüz çıxarılıb gecə bağlanılacaqsa bu uşaqda qərarsızlığa səbəb ola bilər. Uşaq hansı vaxt və necə etməli olduğundan əmin olmayacaqdır.

Tualet vərdişi yaratmaq mövzusunda bir çox valideynlər bilmədən və ya fikir vermədən səhvlərə yol verir. Bunlara aşağıdakıları aid edə bilərik:

• Bəzi böyüklər uşaqların tualet vərdişini tez qazanmasını istəyir. Bunu öz uğuru kimi qiymətləndirir;

• Bəzi valideynlər çox sərtdir. Uşaq tez öyrənməlidir. Əks halda onlar uşaqlarını danlayır və ya əzizləmirlər;

• Bəzi valideynlər isə əsassız həssaslıq göstərirlər. Uşağın nəcisinin və ya sidiyinin mikrob və xəstəlik qaynağı kimi baxır;

• Bəzi valideynlər bu vəziyyətə əksinə çox sevinirlər və çox möcüzəvi bir hadisə kimi yaxınlarına şişirdərək danışırlar.

 Tualet uşağa emosioal olaraq necə təsir edər?

Bir uşağa tualet təlimi qazandırmaq aylar çəkə bilər. Bu hal uşağın əqli və emosional inkişafına bu təsir göstər bilər. Valideynlər uşağın tualeti olduğunu deməsi üçün tələsməməlidir. Uşağın bu vərdişi tez qazanmasını gözləmək düzgün deyildir. Bu dövrdə uşağın stress keçirməməsi  üçün böyüklərin danışığına, səs tonuna, ifadələrinə çox diqqət etməsi vacibdir. Münasibət zamanı edilə biləcək hər hansi səhv ifadə uşağın mənəvi inciməsinə səbəb ola bilər. “Əgər tualetini alt paltarına etsən səni sevmərəm", "Əgər alt paltarını çirkləndirsən səni gəzməyə aparmaram” kimi şərt ifadələrdən istifadə etmək düzgün deyildir. "Ən sevdiyin oyuncağı sənə vermərəm", "Səni heç birimiz sevmərik", "Alt paltarını çirkləndirsən, səndən pis qoxu gələr, sənlə heç kim oynamaq istəməz" kimi təhdid olan ifadələr istifadə edilməməlidir. Hətta uşağı həvəsləndirmək məqsədilə deyilən "Səni parka apararam", "Sənə yeni oyuncaq alaram" kimi ifadələrdən istifadə edilməsin. Yad insanların yanında "Artıq böyük uşaqsan amma, hələ də alt paltarını isladırsan" və ya "Yemək istəməyi bilirsən, amma heç tualetini düzgün eləməyi bacarmırsan" kimi uşağın qəlbini incidən və utandıran sözlərdən də istifadə edilməməlidir. Tualetə gedib nəyi necə etməli olduğunu sadə şəkillər çəkərək ordan asa bilərsiz. Beləliklə uşaq get gedə necə davranmali olduğunu başa düşər və yavaş-yavaş əməllərə riayət etməyə başlayar. Tualet təlimini düzgün yerinə yetirdiyi zaman tam rahatlamaq olmaz ki, uşaq buna artıq tam öyrəndi. Çünki, ailəyə yeni bir uşağın əlavə olunması, ana-atanın ayrılması, yeni bir yerə köçmə kimi hallarda tualet təliminin təkrar başlanmasına ehtiyac yarana bilər. Belə vəziyyətlərdə də uşaqlarla qurulacaq münasibət çox vacibdir. Məsələn "Qardaşın dünyaya gələndən sonra sən də balaca uşaq kimi alt paltarını islatmağa başlamısan" kimi ittihamedici ifadələr istifadə etmək olmaz. Onun əvəzinə "Tualetdə köməyə ehtiyacın olsa məni çağıra bilərsən” kimi dəstəkləyici ifadələr istifadə etsəniz daha uyğun olar. Tualet vərdişini tam qazanmış uşaqlara isə "Nə yaxşı ki, artıq böyümüsən, tualetini özün edə bilirsən" kimi özü ilə qürur hiss edə biləcək ifadələr deyərək onu mükafatlandıra bilərsiz.

Tualet təlimi zamanı uşaqla necə davranmaq lazımdır?

• İlk əvvəl böyüklər uşağa tualeti düzgün istifadə etməyi öyrətməyə qərarlı olmalıdırlar;

• Böyüklər tualet təlimini uşaq üçün bir oyun kimi qəbul etdirməli və onda buna vərdiş yaratmalıdırlar. Davamlı olaraq tualet təlimini xatırlatmaq həm uşağı, həm də valideynləri bezdirə bilər;

• Alt paltarını islatmadığı dövrlərdə uşağa az miqdarda təriflər bildirmək lazımdır.

Ən çox rastlanan problemlərdən biri də gündüz tualetlə bağlı problemin olmaması, amma gecələr isə alt paltarını islatmasıdır. Gecə islatmaların səbəbləri araşdırılmalıdır. Bu səbəblər:

• Fizioloji ola bilər. Doğuşdan bir anomaliya ola bilər. Bu zaman həkimə müraciət edilməlidir;

• Psixoloji ola bilər. Uşaq xoşbəxt olmadığı dövrlə bağlı ola bilər: ana atanın düzgün davranışın olmaması, ailəyə yeni uşağın gəlməsi, qısqanclıq, narahatçılıq və sair;

• Uşağın yuxusu ağır ola bilər. Bu zaman müxtəlif metodlardan istifadə edilir. Əlavə köməyə ehtiyac ola bilər.

Gecə islatmaların qarşısını almaq üçün nələr edilə bilər?

Əsl həll uşaqla danışmaq və düzgün yol tapmaqdır. Amma digər vacib məqamlar aşağıdakılardır:

1. Yatmadan bir saat əvvəldən sulu qida kəsilməlidir;

2. Yatmaq saatı nizamlı - eyni vaxtda olmalıdır. Məsələn: saat 10-da yatırsan 1,5 və ya 2 saat sonra uşaq yuxudan tam durğuzulub tualetə aparılmalıdır. Çünki, uşaq oyandırılmasa sidiyini elədiyini başa düşməz. Bu həmçinin gecə uşağın yerini islatmasının da qarşısını alır;

3. Uşağın özünün islatdığı mələfini və əşyaları da özünün dəyişdirməsi lazım olduğu da başa salınmalıdır;

Tualet təlimi verərkən diqqət edilməsi lazım olan məqamlar

Tualet vərdişi yaranadək ilk vaxtlar uşaq yeni vəziyyətə öyrəşənədək vaxtaşırı alt paltarını islada bilər və bu normal haldır. Belə vəziyyətdə uşağa heç vaxt incitmək, danlamaq və ya cəzalandırmaq olmaz. Zamanla hər şeyin düzələcəyini unutmayın. Tualet təlimi ilə bərabər gigiyena qaydalarını da uşağa öyrətmək vacibdir. Tualet təliminə başlandıqdan sonra ilk bir neçə həftə tualettə tək qalmaq uşaq üçün qorxulu ola bilər. Ona görə çalışmaq lazımdır ki, valideyn onunla birgə olsun. Bu zaman böyüklər tualetdə uşaqla olduqda səbirsiz olmamalıdır. "qurtardın?", "Nə çox çəkdi?" kimi ifadələr işlətmək olmaz. Uşaq nizamlı olaraq tualetə aparılmalıdır. Hər uşaq üçün bu müddət fərqlidir. Başlanğıcda bu 30-45 dəqiqədə bir, sonra isə daha seyrək olmalıdır. (Yeməkdən sonra, yatmazdan əvvəl kimidir) Tualet təlimi verilməyə başlayarkən uşaq deyilənləri başa düşməlidir, özü rahat otura bilməli və tarazlığını saxlaya bilməlidir. Uşaq ilk vaxtlar sidiyinə və nəcisinə toxunmaq istəyə bilər. Uşağın bu istəyinin qarşısını almaq üçün bir neçə metoddan istifadə edilə bilinər. Tualetdə uşaq ən çox 10-15 dəq oturmalıdır. Bu müddət ərzində onun darıxmaması üçün əlinə sevdiyi oyuncaq verilə bilər.

Uşaq ilə nə baş verir?

“Bu kimin kuklasıdır?” sualına və ya "İndi kim yatacaq?"-a iki yaşlı uşaq mehribanlıqla cavab verir: "Bu, Fatoşun kuklasıdır" və ya "İbrahim yatacaq". Böhranda olan üç yaşlı uşağın tipik cavabı budur: "Mən yatmayacağam !!!" və ya "Sənə deməyəcəyəm!"

Valideynlərin fikrincə, uşaq ağrılı şəkildə inadkar, şıltaq, iradəsiz, itaətsiz olur, əhval-ruhiyyəsi hər dəqiqə dəyişir və praktiki olaraq idarə oluna bilmir. Bununla belə, üç illik sözdə böhranın demək olar ki, görünmədiyi uşaqlar var, lakin bu uşaqlar nadirdir. Bu dövrün bəzi xarakterik əlamətləri 2,5 ilə qədər müşahidə oluna bilər və 4 ilə qədər davam edə bilər - böhranın gücü və müddəti uşağınızın şəxsiyyətinin xüsusiyyətlərindən, tərbiyə şəraitindən və ailə vəziyyətindən asılıdır. Üç illik böhran insanın ikinci doğumu kimi təsvir edilir - bu, şübhəsiz ki, çox vacib və çətin bir keçid dövrüdür.

Hər halda, böhran müsbət bir hadisədir, çünki bu, uşağın böyüməsi və inkişafının ayrılmaz hissəsidir, onun hələ kiçik, lakin yetkin müstəqil Şəxsiyyətinin formalaşmasını əks etdirir. Uşaq daim öz hüdudlarını və böyüklərin hüdudlarını yoxlayaraq, ətrafındakı dünyadan təcrid olunduğunu dərk etməyə başlayır - onun hüdudları daxilində nə qədər uzağa gedə bilər və harada, gücsüzlük və öz dəyərsizliyi hissini yaşayar.

Bu yaxınlara kimi o, anası ilə fiziki və psixi cəhətdən ayrılmaz, simbiotik birlik içərisində idi. Onlar bir bütöv, bir kainat olsalar da amma indi körpə nəhəng və tez-tez düşmən dünyasına qarşı çıxan tamamilə ayrı bir varlıq olduğunu dırk etməyə başlayır; özünü zəif və çarəsiz hiss edir, qorxur. Onun istəkləri imkanları ilə mütənasib deyil və tez-tez böyüklərin müqaviməti və bəyənməməsi ilə qarşılaşır. Və özünü müdafiə edir, aqressiv davranır, böyüklərin təcrübəsinə əsaslanmayaraq, yeni davranış üsullarını dadmağa çalışır, özü, nəticəyə özü nail olmaq istəyir, özü seçmək və qərar vermək istəyir, özü öz dəyərini və gücünü özünə sübut etmək istəyir. Özünə hörməti var, özünü təsdiqləyir, onun özünə hörməti hərəkətlərinin uğurundan və başqalarının qiymətləndirməsindən asılıdır, bu zaman çox həssasdır və cüzi məsələlər ona toxuna bilər.

Budur, uşaq həyatının bu çətin dövrünü müşayiət edən tərslik, neqativizm, inadkarlıq, etiraz-üsyan, dəyərsizləşdirmə, despotizm əlamətləri.

Valideynlərin rolu

Bəzi müəlliflər insan psixikasında daxili münaqişələrin baş verməsi təbiətini onun öz “mən”inin formalaşması ilə əlaqələndirirlər. Belə ki,  3 yaş böhranı dövründə təşəbbüskarlıq və müstəqillik vərdişləri qazanmamaq müstəqillik və sərbəstlikdən qorxuya gətirib çıxarır.

Uşağınıza bir şeyə qadir olduğunu hiss etməsinə necə kömək edə bilərsiniz? Valideynlər üçün bu dövrün psixoloji vəzifəsi, valideynlərin ona "böyük" hiss etmək imkanı vermək qabiliyyəti sayəsində həyata keçirilən uşağın ayrılması və fərdiləşdirilməsidir. Uşağa kömək etmək valideynlər üçün normaya çevrilməlidir.

Hər şey bu qədər sadə olsaydı ... Böhran təkcə uşaq üçün deyil, həm də böyüklər üçün bir sınaqdır. Böhran xüsusilə kəskin və uzun müddətdirsə, valideynlər şəxsiyyətlərinə və ailə təhsili xərclərinə diqqət yetirməlidirlər. Əgər ailədə uşağın inadkarlığı ilə bağlı problemlər varsa, bu o deməkdir ki, valideynlər uşağın fəaliyyətini həddən artıq tənzimləyir, sərt qrafikə və düzgün davranışla bağlı fikirlərinə şübhəsiz tabe olmağı tələb edirlər. Bir uşağa həddindən artıq qayğı göstərildiyi bir ailədə, çox vaxt kiçik bir üsyançı və ya əksinə, həddindən artıq narahat olan şübhəli bir körpə tapa bilərsiniz. Digər tərəfdən, ziddiyyətli tərbiyənin tətbiq olunduğu və ya aydın qaydaların olmadığı ailədə uşaq öz duyğularına və hərəkətlərinə nəzarət edə bilmir.

Beləliklə, valideynlərin şəxsiyyət xüsusiyyətləri, ailədəki münasibətlər, tərbiyənin növü - bütün bunlar, xüsusən də bu çətin dövrdə uşağın psixikasına həlledici təsir göstərir.

1 yaşa qədər uşaqların inkişafı. Bu məqələ uşağınızın inkişaf səviyyəsi, yəni uşağınızın 1 yaşına qədər nəyi bacarmalı olduğunu öyrənib müəyyən etməyə kömək edəcəyik.

Qeyd etmək istərdik ki, uşaqlar hamısı fərqlidir və onların hamısı fərqli şəkildə inkişaf edir. Siz onun potensialını müxtəlif bilik sahələrində yoxlaya, uşağınızın hansı bilik sahələrində uğur qazandığını, hansının əlavə diqqət və vaxt tələb etdiyini öyrənə bilərsiniz.

Onu da qeyd etmək istəyirik ki, siz uşağın hiss və qavrayışlarına əsaslanan məntiqi təfəkkürün inkişafına nə qədər tez başlasanız, onun idrak fəaliyyətinin səviyyəsi bir o qədər yüksək olacaq.

İlk 2 ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Düz bir səthdə qarın üstə uzanaraq, başını qısa müddətə qaldıra bilməli

2. Diqqəti üzə yönəldə bilməli

3. Onunla ünsiyyətə reaksiya verməli – bu zaman ağlamağı dayandırmalı və diqqətini böyüklərə cəmləlidir

4. Üzüstü vəziyyətdə başını qaldırmalı və tutmağa çalışmalı

5. Ağlamaqdan başqa səslər də çıxarmalı (məsələn, qığıldama)

6. Gülüşünüzə cavab olaraq gülümsəməli

7. Əllərini yumruqlara sıxıb ağıza aparmalı

8. Qarnınıza uzanaraq, başınızı 45 ° qaldırmalı

3. Əlinə verilmiş oyuncağı saxlamalı

4. Əşyalara doğru uzanmalı

5. Gülmək; - sevinclə reaksiya verməli

6. Başını səsə doğru çevirməli

Üçüncü ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Mayilli vəziyyətdə, dirsəklərini yuxarı çəkə və çiyinləri və başını 10 saniyə qaldıra biləməli

2. Böyüklərlə ünsiyyət qurarkən hərəkətlənir, qığıldayır

3. Gülümsəməli

4. Qoltuq altından tutduqda  ayaqlarını sərt bir səthə dayaqla qoymalı

5. Valideynlərin varlığına reaksiya verməli: diqqəti cəlb etməyə çalışmalı

6. Başını çevirərək gözləri ilə səs mənbəyini tapmalı

7. Hərəkət edən obyektlərə diqqət yetirməli və onları uzun müddət nəzərdən keçirməli

Dördüncü  ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Qarnı üstə uzanaraq, başını 90 ° qaldırmalı

2. Arxa üstə uzanarkən çiyinlərini və başını qaldırmalı

3. Yüksək səslə gülməli

4. Əllərindən çəkərkən dirsəklərini bükür və özünü yuxarı çəkir.

5. Hecaları tələffüz edir

6. Oyuncağa uzanır, hər şeyi ağzınıza çəkir

Beşinci ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Başını dik vəziyyətdə möhkəm tutur

2. Dönür (bir tərəfə)

3. Çox kiçik bir obyektə diqqət yetirir

4. Eşitdiyi səsləri "oxumaq", intonasiyanı dəyişdirir

5. Oturmağa çalışaraq qollarını yuxarı çəkir

6. Bir obyekti bir əldən digərinə köçürür

7. Kiçik bir əşyanı özünə tərəf çəkir və ovcunda sıxır

8. Sait və samitlərin müxtəlif birləşmələrini tələffüz edir

9. Bir və ya iki əli ilə sürüçkən əşyanı tutmağı bacarır

Altıncı ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Bəzi sait və samit səsləri və ya onların birləşmələrini tələffüz edir

2. Qısa müddətə dəstəklə oturur

3. Qarnının üstündə sürünməyə çalışır

4. Müstəqil olaraq meylli vəziyyətdə oturur

5. Qarınıüstə vəziyyətdən arxaya doğru yuvarlanır

6. Adına cavab verir

7. Müxtəlif səslər yaradır

Yeddinci ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Dəstəksiz oturur

2. Sərbəst iməkləyir

3. Səsinizin tonundan “yox”un nə olduğunu anlayır

4. Müxtəlif  oynlar onayır (üz qapadaraq “çih-çi2) (7 ay və ¼ aya qədər)

5. Hər əlində bir əşya tutur (onları bir-birinə vura bilər)

6. Baş və şəhadət barmağını ilə kiçik bir əşya götürür

Səqqizinci ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Oturarkən oynayır (bəzən yan tərəfə "yıxıla" bilər)

2. Baş və şəhadət barmağı ilə səthdən kiçik bir obyekt götürür

3. “Ana” və ya “ata” sözlərini dəqiq tələffüz etməyə çalışır

4. Dəstəyi tutaraq, təkbaşına ayağa qalxır

5. “Yox” sözünü anlayır, əl yelləyir: əlvida , əl çalır

6. Əşyalarla uzun müddət oynayır

Doqquzuncu ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Karton kitabın qalın vərəqlərini vərəqləyir

2. Topla oynayır (onu sizin üçün geri atır)

3. Köməksiz bir fincandan su içir

4. “Ata” və ya “ana” sözlərini aydın şəkildə tələffüz edir

5. “Mənə ver” kimi qısa əmrə jestlə cavab verir.

6. Dəstəkdən tutaraq hərəkət edir

7. Yaxşı oturur, oturma mövqeyindən uzanın və əyilmiş vəziyyətdən oturur

8. Onun gözünün qarşısında gizlənmiş oyuncaq tapır

9. Adını bilir və ona cavab verir

Onuncu ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Dəstəksiz durur, lakin uzun müddət deyil, iki əlilə tutaraq yeriyir

2. Oyuncağı ondan götürməyə çalışsanız, etiraz edir

3. Ayaq üstə durur və sərbəst geri oturur

4. Jestləri, mimikaları, səsləri təqlid edir

5. Körpə jarqonundan istifadə edin (Uşaq öz ixtira etdiyi xarici dildə danışır kimi səslənir)

6. Cavab verir "Mənə ver" kimi qısa əmrə jest edir

7. Mürəkkəb hərəkətlər yerinə yetirir, açmaq, bağlamaq, piramida yığmaq, başqasının bədəninin hissələrini göstərmək.

On birinci ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. Ayağa durur və təkbaşına addımlar atır

2. Baş və şəhadət barmağı ilə səthdən kiçik bir əşya götürün (10 ay və 1/4 aya qədər)

3. "Xeyr" sözünü anlayır (lakin həmişə itaət etmir)

4. İstəklərini ağlamaqdan başqa bir şəkildə ifadə edir

5. "Ana" və ya "ata"dan başqa 3 (və ya daha çox) sözü tələffüz edir

6. Çoxlu obyektlərin adlarını bilir

On ikinci ay

Uşağınız nəyi bacarmalıdır:

1. “Xeyr” sözünü anlayır

2. Sadə tələbləri yerinə yetirir

3. Adını bilir

4. Yaxşı gəzir, oturur, qalxır, dayanır

5. "ana", "ata" istisna olmaqla, 10 və ya daha çox söz tələffüz edir

6. Müxtəlif oyunlar oynayır, piramida toplayır, kublardan 2-3 fiqur düzəldir

7. Qələm və ya karandaşla cızma-qaraları aktiv şəkildə çəkir

8. Şəkildəki obyektləri tanıyır

9. Qatı yeməkləri dişləyir, çeynəyir

10. Qaşıq və fincandan istifadə edir

11. Müstəqillik nümayiş etdirir

Bu məqləd sizə uşağınızın inkişaf səviyyəsini, yəni uşağınızın 1-2 yaşında nəyi bilməli və bacarmalı olduğunu öyrənib müəyyən etməyə kömək edəcək. Siz uşağın potensialını müxtəlif bilik sahələrində yoxlaya, uşağınızın hansı bilik sahələrində uğur qazandığını, hansının əlavə diqqət və vaxt tələb etdiyini öyrənə bilərsiniz.

Məntiqi təfəkkür

-Təfəkkürün, yaddaşın, diqqətin inkişafı

1 yaşdan 2 yaşa qədər uşaq aşağıdakıları bacarmalıdır:

1. Uşaq 4-6 kubdan qüllə və ya ev qura bilməlidir

2. Uşaq bir obyekti öyrənmək üçün onu sökməyə və ya sındırmağa çalışmalıdır (tədqiqat mövqeyinin təzahürü)

Nitqin inkişafı

1 yaşdan 2 yaşa qədər uşaq aşağıdakıları bacarmalıdır:

1. Uşaq sadə sözləri tələffüz etməyi bacarmalıdır

2. Uşaq bütün ailə üzvlərini adı ilə çağırmağı bacarmalıdır.

Ətraf aləm

1 yaşdan 2 yaşa qədər uşaq aşağıdakıları bacarmalıdır:

1. Uşaq bədənin və üzün hissələrini bilməlidir.
2. Ətrafında olan və ən çox istifadə etdiyi əşyaları adlandırmalıdır

Məişət bacarıqları

1 yaşdan 2 yaşa qədər uşaq aşağıdakıları bacarmalıdır:

1. Uşaq “qarşok” da oturmağı bilməlidir.

2. Uşaq köməksiz ayaq üstə dayanmalı, müstəqil yeriyə bilməlidir,

3. Uşaq stəkandan içməyi bacarmalı və özbaşına yeməyə çalışmalıdır.

4. Uşaq valideynlərin tələblərini başa düşməlidir

5. Uşaq topu vurmağı bacarmalıdır.

6. Uşaq digər uşaqları və ya böyükləri təqlid etməyə çalışmalıdır.

7. Uşaq xahişə cavab olaraq oyuncaq verməlidir.

8. Uşaq qutuları necə açacağını bilməlidir.

Yenidoğulan körpəni həftədə ən çox 2-3 dəfə çimizdirmək olar. Tez-tez çimmək körpənin dərisinin qurumasına və atopiyanın (allergik bədən) artmasına səbəb olur. Yenidoğulmuşu çimizdirərkən heç bir şampun və ya sabun istifadə edilməməlidir.

İstifadəsi tələb olunarsa neytral pH boyasız və ətirsiz sabun və şampun mümkün qədər az istifadə edilməlidir . Sabun vəya şampun istifadə olunarsa durulamağa diqqət yetirilməlidir.

Sabun qalığı qalırsa körpənin dərisini qiciqlandıra bilər .

Unudulmamalıdır ki yenidoğulmuşun dərisindən kimyəvi maddələr asanlıqla əmilir.

Vannada çimizdirmə

Hamam suyunun temperaturu əksər körpələr üçün ən yaxşı 37 -38 dərəcə arasında ( bədən istiliyindən biraz yüksək temperaturda ) .Bu temperatur həm də onları daha sakit hiss etməyə və rahatlamağa kömək edir . Bəlkə onlara bətndə üzməyi xatırladır . Körpə yanmaların qarşısını almaq üçün suya qoyulmadan əvvəl suyun istiliyini termometr ilə ölçərək və ya biləyin daxili səthinə və ya dirsək vasitəsilə yoxlanmalıdır.

Ən önəmli şey körpənin dərisini  təmiz və nəmli saxlamaqdır.

Göbək güdülü düşənə qədər körpənin dərisini təmiz saxlamaq üçün hər gün ilıq su ilə və yumşaq pambıq parça ilə göbəyi qoruyaraq silmək olar . Göbək qalığının nəmlənməsi güdülün düşməsini gecikdirəcək və infeksiyanın ( omfalit ) inkişafını asanlaşdıracağı üçün ilk hamam göbək quruyandan və düşdükdən bir gün sonra edilməlidir .

Kanadada aparılmış bir araşdırmaya görə, 5 yaşından əvvəl anasında olan depressiyaya məruz qalan uşaqlarda sosial, emosional və fiziki sağlamlıqda inkişaf geriliyi olması ehtimalı daha yüksəkdir.

Tədqiqatçılar Manitobada anadan olan (n = 52103) və 2005-2016-cı illər arasında Erkən İnkişaf Alətindən istifadə edilərək inkişaf zəiflikləri qiymətləndirilən və depressiyaya dair məlumatlar da daxil olmaqla anasının sağlamlığı haqqında qeydlər olan uşaqlara aid məlumatları araşdırmışlar. Anaların sağlamlığı haqqında məlumatlar həkim ziyarətləri, xəstəxanaya yerləşdirmə və ya reseptlərə  əsaslanaraq əldə edilmişdir.

Ümumilikdə, 9.938 uşağın (19,1%) anası doğumdan sonrakı beş il ərzində depressiya ilə əlaqədar müalicə almışdı. Tədqiqat zamanı doğum vaxtı ananın yaşı, təhsili, sosial təcrid olunması, ailə vəziyyəti, siqaret çəkməsi, psixotrop maddə istifadəsi, yaşayış yeri və gəliri, habelə uşağın hestasiya yaşı, doğuşun üsulu və uşağın cinsi də daxil olmaqla xüsusiyyətlər nəzərə alınmışdır. Araşdırmalar ana depressiyasına məruz qalmayan uşaqlar ilə müqayisədə, ana depressiyasına məruz qalan uşaqların ən azı bir sahədə inkişafdan geri qalma ehtimalının daha yüksək olduğunu aşkar etdi. Müəyyən olundu ki, ümumiyyətlə, ana depressiyasına məruz qalma ilə əlaqəli ən böyük risklər sosial səriştə, fiziki sağlamlıq, rifah  və emosional yetkinlik ilə əlaqədardır. Araşdırmanın aparıcı müəllifi Kaliforniyadakı Stenford Universitetindən Elizabet Vall-Viller tədqiqatın nəticələri haqqında yazır: "Anada olan depressiyanın ən çox uşağın sosial səriştə, fiziki sağlamlıq və emosional yetkinlik kimi inkişaf sahələrinə təsir etdiyini gördük və doğuşdan dərhal sonra və məktəbəqədər dövrdə bu təsirin daha güclü olduğunu aydınlaşdırdıq. Bu, həm ana, həm də uşaq üçün daha yaxşı nəticələrə gətirib çıxara biləcək müdaxilə nöqtələrini müəyyənləşdirmək və kliniki kömək üçün vacibdir. Ancaq ana depressiyasına məruz qalan uşaqların hamısının açıq inkişaf geriliyi yox idi. Ana depressiyasına məruz qalan cəmi 2.950 (29.5%) uşağın 5 yaşına qədər bir və ya daha çox inkişaf sahəsində geriliyi müəyyən edilmişdir. Bunun səbəbi, depressiyanın geniş bir spektrdə rast gəlinməsi, həmçinin necə müalicə olunması idi. Bir uşaq ana depressiyasına məruz qalir, ancaq ana təsirli bir müalicə alırsa, o zaman bu uşağın ana depressiyasına məruz qalmayan uşağa nisbətən daha çox inkişaf zəifliyi yaşamasını gözləmirik".

Tədqiqat qrupunun bildirdiyinə görə, araşdırma zamanı məhdudiyyətin biri ondan ibarət idi ki, tədqiqatçılar anada depressiyanı müəyyən etmək üçün inzibati bəyanatlardakı məlumatlardan istifadə etmişlər. Beləliklə, cəmiyyətdə analar arasında depressiyanın yayılması tam qiymətləndirilməmiş ola bilər. Tədqiqatçıların ana depressiyasının başlanğıcının dəqiq vaxtı və depressiyanın şiddəti barədə məlumatları yox idi. Tədqiqat zamanı erkən uşaq inkişafına təsir göstərə biləcək tərbiyə tərzləri və ya atalar haqqında məlumatlar da araşdırılmamışdır.

Araşdırmanın müəlliflərindən olan Braun Universitetindən Dr.İ.Yaçmink bildirir: "Bu tədqiqat ana depressiyası ilə inkişaf zəifliyi arasında bir əlaqə olduğunu nümayiş etdirsə də, əksər uşaqlarda heç bir inkişaf zəifliyi yox idi. Bu, uşaqların dayanıqlı olduğunu göstərir. Bu dayanıqlılığa kömək edən qoruyucu amilləri, məsələn, ananın depressiyasına baxmayaraq ana-uşaq münasibətlərinin güclü ola biləcəyi spesifik məqamları, digər uşaq baxıcılarının, məsələn ataların və ailəni dəstəkləyən başqa insanların təsirini müəyyən etmək üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac var.”

Mənbə

• Maternal Depression Impacts Child's Early Social, Emotional and Physical Health - Medscape - Aug 17, 2020
• https://bit.ly/2E2t2Np and https://bit.ly/3h6aKJD Pediatrics, online August 17, 2020.

Rübabə Quliyeva

Həkim-pediatr, pedaqoq

Birinci ilin sonunda uşaq artıq ayaqları üstündə dəstəksiz dayanmağa və gəzməyə başlayır. Nəticə olaraq onun gündəlik həyatında sərbəstlik kəskin şəkildə artır. O, evdə bir otaqdan o birinə qaçır, mənzilin bütün künclərində hərəkət edir, dolabları açıb oradakı əşyaları qarışdırır, divar kağızlarını cırır, oturacaqlara qalxır və ümumiyyətlə, baxış sahəsinə daxil olan bütün əşyalara yaxınlaşıb toxunur.

Digər tərəfdən bu fiziki müstəqillik uşağın mənfi reaksiyaları ilə müşayiət olunur. Belə ki, uşaq onun hərəkətlərinin yetkin insan tərəfindən idarə edilməsinə etiraz edir, hətta böyüklərin davranışlarını idarə etmək istəyini irəli sürür, hara və nə vaxt gedəcəyinə, nə geyinəcəyinə və nə oynayacağına özü qərar vermək iddiasında olur. Bir zamanlar çox sakit körpə birdən kaprizli, davranışları isterika ilə dolu uşağa çevrilir. İnkişafın bu mərhələsi inkişaf psixologiyasında “1 yaş böhranı” adlandırılır. Bununla  da psixi inkişafda körpəlik dövrü bitir və erkən yaş dövrü başlayır. Uşaq hər şeyi müstəqil eləmək istəyir, lakin həyatın əksər məqamlarında hələ bunu edə bilmir və dəstəyə ehtiyacı olur. Böhranın yaranmasının səbəblərindən biri də bundan ibarətdir: istəyir, lakin alınmır və yetkin insanın müdaxiləsinə etiraz bildirir.

Tədqiqatlar göstərir ki, 1 yaş böhranı 10-15-ci ayları əhatə edir. Bu zaman uşağın davranışı növbəti əlamətlərlə müşahidə olunur:

• Tərbiyə çətinləşir. İnadkarlıq, valideyn tərəfindən diqqətin göstərilməsi tələbi, böyüklərin tələblərinə uymamaq kimi davranışlar özünü göstərir;
• Müsbət və mənfi yeniliklər, sərbəstlik cəhdləri yaranır (qida qəbulunda, paltar geyindirəndə), gigeyinik və rejim prosedurlarından imtina edir;
• Yetkin tərəfindən olan qiymətləndirməyə (pisləmə, tənqid) qarşı xüsusi həssaslıq – küsəyənlik, narazılıq, böyüyə və əşyalara yönəlmiş aqressiya yaranır;
• Qeyri-adi və ziddiyyətli davranış özünü göstərir, yəni kömək istəyib sonra ondan imtina edir;
• Kaprizlər kəskin çoxalır.

Böhran uşaq həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Uşaq bacarmasa belə, əşyalarla daha müstəqil hərəkət etməyə cəhd edir. Məsələn, uşaq qaşığı tuta bilmir, lakin ananın onu yedizdirməsinə etiraz bildirib özü qaşığı götürərək qida qəbul etmək istəyir.

Yetkin insanlarla davranışlarında seçici olurlar. Yad insanlara şübhə və ehtiyatla, ancaq yaxın yetkinlərə tələbkar və aqressiv yanaşa bilərlər. Uşağın özünə qarşı münasibətində də dəyişiklik görmək olur. Öz müstəqilliyini daha qəti şəkildə qoruyur və sərbəst seçim haqqını tələb edir.

Artmış bacarıqlarla yanaşı birinci ilin sonunda uşaqda xüsusi psixi keyfiyyət formalaşır. Bir yaşlı uşağın davranışları təkcə qarşısında olan əşyaların təsiri ilə deyil, həm də yadında olan obraz və təsəvvür əsasında idarə olunur. Bu obrazlar “motivləşdirən təsəvvürlər” adlandırılır. Bununla uşaqda böyükdən asılı olmayan istək yaranır. Əgər öncəki dövrlərdə körpənin diqqətini bir oyuncaqdan o birisinə asanlıqla yönləndirmək olurdusa, bir yaşdan sonra bunu etmək alınmayacaq, çünki artıq uşaq həmin əşyanın obrazını yadında saxlayır.

Beləliklə, 1 yaş böhranı iki əsas səbəbdən baş verir. Birinci səbəb – körpənin fiziki müstəqilliyi artır, lakin hələ də dəstəyə ehtiyacı olur. Bununla belə hərəkətləri heç kəsdən dəstək almadan icra etməyə cəhd göstərir. İkinci səbəb – uşağın davranışları yalnız yetkin insan tərəfindən yox, eyni zamanda onun istəkləri ilə də idarə olunur.  

Mənbələr

1. Смирнова Е.О. Детская психология: Учебник для вузов. 3-е изд., перераб.-СПб.: Питер, 2009.-304 с.
2. Карабанова О.А. Возрастная психология: Конспект лекций. Айрис-Пресс, 2005.-240 с.

Murad Babayev

Uşaq inkişafı üzrə mütəxəssis, psixoloq

Sevginin əsası güvən hissidir. İnsanlar arasında sevginin olması güvən hissinin mövcudluğundan və insanın etdiyinin qeyd-şərtsiz qəbul ediləcəyinə inamından asılıdır. Bütün bunları nəzərə alsaq, uşaqda məhəbbət anlayışının formalaşması əslində toxumları doğuşdan atılan davamlı bir prosesdir. Ana ilə yeni doğulmuş körpə arasında formalaşacaq “bağlanma” tərzi, uşağın sonrakı həyatda hansı əlaqələr quracağına dair ipuclarını ehtiva edir. Xüsusilə birinci ildə qidalanma, yuxu, təmizlik kimi əsas ehtiyacları vaxtında və qeyd-şərtsiz qarşılanan, fiziki təmasın kifayət qədər olduğu şəraitdə böyüyən uşaqda “təhlükəsiz bağlanma” yaranır. Bu cür bağlılıq inkişaf etdirən uşağın gələcək həyatında inam problemi olmayacaq və ya daha az olacağı üçün sevgini hiss etmək və başqalarına da hiss etdirmək daha asan olacaq. Əksinə, fiziki və emosional ehtiyacları vaxtında və kifayət qədər ödənilməyən, buna görə də “etibarsız bağlılıq” yaranan uşaqda anaya və ya ona baxan şəxsə qarşı inamsızlıq yaranır. Bu vəziyyət uşağın həyatında bəzi şəxsiyyətlərarası problemlərə yol açır.

Uşağa sevgini izah etmək ona sevildiyini hiss etdirməklə başlayır. Təbii ki, hər bir valideyn öz övladını sevir. Ancaq bunu uşaq hiss etməlidir. Doğumla başlayan bu prosesdə önəmli məqamlardan biri də uşağın dünyaya öz istəyi ilə gətirildiyi inancıdır. Bu, onun özünü dəyərli və sevgiyə layiq hiss etməsinə kömək edir. Başqa bir məqam isə buna vaxt ayırmaqdır. Tədqiqatlar göstərir ki, uşağınızla keçirdiyiniz vaxtın keyfiyyəti müddətdən daha vacibdir. Bütün günü onun yanında ola bilərsiniz, ancaq onun suallarını və ya sözlərini paylaşmasanız və qulaqardına vursanız, o, sizin üçün vacib olmadığını düşünə bilər. Üstəlik, sevgini yaşamaq və yaşatmağın yolu qeyd-şərtsiz qəbuldan keçir. Uşağınızın qeyd-şərtsiz sevildiyinə inanması da sevgini öyrənməkdə vacib bir məqamdır. Uşaqlar qeyd-şərtsiz sevgi və güvən instinkti ilə doğulurlar. Biz onlara sevginin şərti ola biləcəyini öyrədirik. “Bax, yeməsən, mən sənin anan olmayacağam” deyirik, “yenə tapşırığı etməsən, müəllimin səndən xoşu gəlməyəcək” deyirik. Ancaq ana yemək yeməyəndə analıqdan imtina edə bilməz, müəllim də şagirdinə olan sevgisini görülən ev tapşırığına indeksləşdirə bilməz. Amma uşaqların idraki qabiliyyətləri hələ bu mühakiməni yürütmək üçün kifayət etmədiyi üçün onlar yalnız müəyyən şərtləri yerinə yetirdikdə seviləcəklərinə inana bilərlər. Uşaq şərtləri yerinə yetirə bilməyəndə özünü sevgiyə layiq görmür. Ona görə də ailələr belə söhbətlərdən çəkinməlidirlər.

Uşaqlar sosiallaşmağa başladıqca böyükləri, xüsusən də valideynlərini təqlid etməyə və onları nümunə götürməyə başlayırlar. Buna görə də ətrafdakı böyüklərin sevgini necə yaşadıqlarına və bir-birlərinə sevgilərini necə göstərdiklərinə diqqət yetirirlər. Bu prosesdə ətrafdakı böyüklərin davranışları, düşüncələri və inancları təsirli olur. Məsələn, insanlar hər ikisi bir-birini sevdiyini deyirsə və biri yoxkən digəri onun haqqında mənfi fikirlər söyləyirsə, bu, uşağın bir-birini sevən iki insana verdiyi tərifdir. Ona görə də valideynlər uşağa qarşı rəftarlarında diqqətli olduqları kimi, bir-birlərinə qarşı davranışlarında da diqqətli olmalıdırlar.

Rövşən Nəcəfov

Psixoloq

Yuxunun idrakın, ümumi sağlamlığın və rifahın vacib bir faktoru olması getdikcə daha çox qəbul edilir. Yuxu həm vaxtından əvvəl, həm də vaxtında doğulmuş körpələr üçün son dərəcə vacibdir. Lakin körpələr üçün yuxunun ideal müddəti və keyfiyyəti, yuxu pozuntusunun sinir sisteminin inkişafına necə təsir göstərdiyinin uzunmüddətli nəticələri hələ tam müəyyən edilməyib.

Xəstələnmiş və ya vaxtından əvvəl doğulmuş yenidoğulmuş körpələrə beyin inkişafının kritik dövründə reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsində (İTŞ) müalicə və genişləndirilmiş qulluq tələb olunur. ABŞ-da yenidoğulan körpələrin təxminən 10%-nə intensiv terapiya tələb olunur. İntensiv terapiya şöbəsindəki mühit bətndaxili mühitdən çox fərqlidir və bu, uşağın yuxusuna təsir göstərə bilər.

Əvvəlki tədqiqatlar göstərmişdir ki, neonatal yuxunun kəmiyyət ölçmələri sinir sisteminin inkişafının proqnozlaşdırıcısı ola bilər. Təqdim edilən tədqiqatın məqsədi İTŞ-də olan akustik mühitin yenidoğulmuş körpənin yuxusuna təsir edib-etmədiyini və ananın səsinə qulaq asmağın bu təsiri modullaşdıra biləcəyini qiymətləndirmək olmuşdur.

Tədqiqatın metodları və gedişi. İTŞ-də olan 47 yenidoğulmuş uşağa 12 saatlıq polisomnoqrafiya aparılmış və alınan nəticələr araşdırmaya daxil edilmişdir. Uşaq kitablarını oxuyan anaların səsi yazılmış və anaların səsləri davamlı olaraq polisomnoqrammanın ilk, ya da ikinci 6 saatında səsləndirilmişdir. Reqressiya modelləri yuxu-oyanıqlıq mərhələlərini, entropiyanı, EEG gücünü və ətraf səs-küyə cavab olaraq səsləndirilmə və səsləndirilmə olmadan oyanma ehtimalını öyrənmək üçün istifadə edilmişdir.

Nəticələr. Nəticələr maraqlı və klinik baxımdan əhəmiyyətlidir. İTŞ-ə yerləşdirilmiş 35 həftəlik hamiləlik dövründə və ya ondan sonra doğulmuş körpələrdə daha erkən doğulmuş körpələrdən fərqli olaraq yuxu və oyanma patternləri müəyyən olunur və bunlar yaş artdıqca anaların səsinə daha çox reaksiya verirlər. Bu, tam müddətə yaxınlaşdıqca yenidoğulmuşların analarının səsinə daha çox cavab verə bilmə ehtimalını artırır. Hər hansı bir verilən polisomnoqramma dövrü ərzində körpənin ananın səsinə məruz qalmaması ilə müqayisədə məruz qalması zamanı yatmaq ehtimalı daha yüksək olmuşdur.

Eyni zamanda, 33-34 həftə arasında doğulan körpələrdən fərqli olaraq ≥35 həftəlik hestasiya yaşında doğulmuş 20 körpədə oyanma nisbətində yaşla əlaqədar artım, ümumi yuxunun azalması, saatda REM yuxu dövrlərinin sayının azalması yalnız 6 saat ananın səsinin təsirinə məruz qaldıqda müşahidə olunmuşdur. Lakin yuxu zamanı ananın səsi həmçinin yeni doğulan körpələri, xüsusilə də ≥35 həftəlik hestasiya yaşında doğulmuş körpələri xəstəxanada olan güclü səs-küydən oyanmadan qoruya bilər.

Mövcud tədqiqatlar ananın səsinin yazılıb səsləndirilməsi zamanı intensiv terapiya şöbəsində olan xəstələri tibb müəssisəsində olan qaçılmaz səs-küyün bəzi təsirlərindən qoruya biləcəyini, ən yüksək səs səviyyəsində oyanma ehtimalını azaltma hesabına izolyasiya edə biləcəyini göstərmişdir. Həmçinin intensiv terapiya tələb edən yenidoğulmuşlarda yuxunu yaxşılaşdırmaq üçün hazırlanan müdaxilələrin hestasiya yaşına uyğunlaşdırılması tələb oluna bilər.

Mənbələr

1. Renée A. Shellhaas, Joseph W. Burns, John D.E. Barks, Fauziya Hassan and Ronald D. Chervin
2. Pediatrics September 2019, 144 (3) e20190288; DOI: https://doi.org/10.1542/peds.2019-0288

Rübabə Quliyeva

Həkim-pediatr, pedaqoq

Birinci ilin sonunda artıq uşaq ayaqları üstündə dəstəksiz dayanmağa və gəzməyə başlayır. Nəticə olaraq onun gündəlik həyatında sərbəstlik kəskin şəkildə yüksəlir. O, evdə bir otaqdan o birinə qaçır, mənzilin bütün künclərinə girir, dolabları açıb oradakı əşyaları qarışdırır, divar kağızlarını cırır, oturacaqlara qalxır və ümumiyyətlə, baxış sahəsinə daxil olan bütün əşyalara yaxınlaşıb toxunur. 

Digər tərəfdən bu fiziki müstəqillik uşağın mənfi reaksiyaları ilə müşayiət olunur. Belə ki, körpə onun hərəkətlərinin yetkin insan tərəfindən idarə edilməsinə qarşı etiraz edir, hətta böyüklərindavranışlarını idarə etmək istəyini irəli sürür, hara və nə vaxt gedəcəyinə, nə geyinəcəyinə və nə ilə oynayacağına özü qərar vermək iddiasında olur. Bir zamanlar çox sakit körpə birdən kaprizli, davranışları isterika ilə dolu uşağa çevrilir. İnkişafın bu mərhələsi inkişaf psixologiyasında “Bir yaş böhranı” adlandırılır.Bununla psixi inkişafda körpəlik dövrü bitir və erkən yaş dövrü başlayır. Uşaq hər şeyi müstəqil etmək istəyir, lakin həyatın əksər məqamlarında hələ bunu edə bilmir və dəstəyə ehtiyacı olur.Böhranın yaranmasının səbəblərindən biri də bundan ibarətdir: istəyir, lakin alınmır və yetkin insanın müdaxiləsinə etiraz bildirir.

Tədqiqatlar göstərir ki, 1 yaş böhranı 10-15-ci ayları əhatə edir. Bu zaman uşağın davranışı növbəti əlamətlərlə müşahidə olunur:

-  tərbiyə çətinləşir. İnadkarlıq, valideyn tərəfindən diqqətin tələb edilməsi, böyüklərin tələblərinə uymamaq kimi davranışlar özünü göstərir;

- müsbət və mənfi yeniliklər, sərbəstlik cəhdləri yaranır (qida qəbulunda, paltar geyindirəndə), gigeyinik və rejim prosedurlarından imtina edir;

- yetkin tərəfindən qiymətləndirməyə (pisləmə, tənqid) qarşı xüsusi həssaslıq – küsəyənlik, narazılıq, böyüyə və əşyalara yönəlmiş aqressiya yaranır;

- qeyri-adi və ziddiyyətli davranış özünü göstərir, yəni kömək istəyib sonra ondan imtina edir;

- kaprizlər kəskin çoxalır.

Böhran uşaq həyatının bütün sahələrini ehtiva edir. Bacarmasabelə, əşyalarla hərəkətləri daha müstəqil etməyə cəhd edir.Məsələn, uşaq qaşığı tuta bilmir, lakin ananın onu yedizdirməyinə etiraz bildirib özü qaşığı götürərək qida qəbul etmək istəyir. 

Yetkin insanlarla davranışlarında seçici olurlar. Yad insanlara şübhə və ehtiyatla, ancaq yaxın yetkinlərə tələbkar və aqressiv yanaşa bilərlər. Körpənin özünə qarşı münasibətdə də dəyişiklik görmək olur. Öz müstəqilliyini daha qəti şəkildə qoruyur və sərbəst seçim haqqını tələb edir.

Artmış bacarıqlarla yanaşı birinci ilin sonunda uşaqda xüsusi psixi keyfiyyət formalaşır. Bir yaşlı uşağın davranışları təkcə qarşısında olan əşyaların təsiri ilə yox, həm də yadına düşən obraz və təsəvvür əsasında idarə olunur. Bu obrazlar “Motivləşdirən təsəvvürlər” adlandırılır. Bununla uşaqda böyükdən aslı olmayan istək yaranır. Əgər öncəki dövrlərdə körpənin diqqətini bir oyuncaqdan digərinə asanlıqla yönləndirmək olurdusa, bir yaşdan sonra bunu etmək alınmayacaq, çünki artıq uşaq həmin əşyanın obrazını yadında saxlayır. 

Beləliklə, 1 yaş böhranı iki əsas səbəbdən baş verir. Birinci səbəb – körpənin fiziki müstəqilliyi artır, lakin hələ də dəstəyə ehtiyacı olur. Bununla belə hərəkətləri heç kəsdən dəstək almadan icra etməyə cəhd göstərir. İkinci səbəb – uşağın davranışları yalnız yetkin insan tərəfindən yox, eyni zamanda onun istəkləri ilə də idarə olunur.

Mənbələr

1. Смирнова Е.О. Детская психология: Учебник для вузов. 3-е изд., перераб.-СПб.: Питер, 2009.-304 с.

2. Карабанова О.А. Возрастная психология: Конспект лекций. Айрис-Пресс, 2005.-240 с.

Murad Babayev

Uşaq inkişafı üzrə mütəxəssis, psixoloq

Hamiləlik dövründə körpəmizlə yaradacağımız bağ haqqında xəyal qururuq. Sonra uşaq dünyaya gəlir və ilk dəfə onu qucağa alırıq. Bəzən sevgi ilə dolu xəyal köpüyümüz çox tez dağılır. Sakitləşdirməyə çalışdığımız körpəmizin davamlı ağlaması qarşısında aciz qalırıq. Körpəni qarın sancıları və köpün narahat etdiyini də bəzən gec başa düşürük. Tədricən bu ağlamaların, bu səslərin hər birinin öz mənası olduğunu və müəyyən ehtiyacı bildirdiyini anlayırıq. Bir qışqırıqda onun ac olduğunu, digərində bağırsaq qazının sancı verdiyini ayıra bilirik. Beləliklə, hər biri fiziki həssaslığı və ehtiyacı ifadə edən beş fərqli səsi ayırd edə bilərik: aclıq, yuxu, narahatlıq, bağırsaq qazı, gəyirmək ehtiyacı. Bu səslər, ağlamalar bütün uşaqlarda eynidir. Tədqiqatlar göstərir ki, ehtiyacdan yaranan narahatlıq aradan qaldırılmasa uşağın gərginliyi artır və həqiqətən ağlamağa başlayır.

Yalnız ilk aylarda deyil, sonrakı dövrlərdə də uşaqla mənəvi bağların qurulması vacibdir. Valideynlərin “kapriz” adlandırdıqları reaksiyaların çoxu əslində valideyn və uşaq tərəfindən informasiyanı emal etmə qabiliyyətilə əlaqəlidir. Qəzəb reaksiyası 3 qrupda təsnif olunur: 

taktil, vizual, audial.

Bu qrupların hər biri üçün xüsusi bir qəzəb tərzi müşahidə edilmişdir.

• Taktil (toxunma) tərzdə qəzəb keçirən uşaqlar özlərini yerə atır və fiziki təzahürlərlə qəzəblərini göstərirlər.

• Vizual (görmə) qəzəb tərzində uşaqlar qəzəblərini çox kəskin şəkildə ifadə edərək, 

güclü mimika ilə müşayiət olunan göz yaşları tökürlər.

• Audial (eşitmə) qəzəb tərzində uşaqlar çox bərkdən, səslə qışqırırılar.

Ağlama krizi o zaman normal qarşılanır ki, uşaq təxminən 1-4 yaşlarında olsun. Bu zaman özünə və yanındakılara xəsarət verməsin, iki ağlama krizi arasındakı vaxtda ruh halı normal olsun. Digər hallarda mütəxəssis yardımı almaq yaxşı olar.

Ağlama krizi zamanı böyüklər nə etməlidir?

• Sakitliyinizi qorumağa çalışın; 

• Uşağın ehtiyaclarının nə olduğunu anlamağa çalışın (yuxuludurmu, yorğundurmu, acdırmı və s.);

• Əgər yuxarıda qeyd olunduğu kimi bir ehtiyacı yoxdursa, uşağın ağlaması bitənə qədər gözləyin. Bu zaman sakitləşdirməyə çalışmaq işə yaramayacaq. Ona görə siz sakitcə gözləyin;

• Əgər uşaq istədiyi bir şeyi vermirsiz deyə ağlayırsa, susdurmaq üçün istədiyini versəniz, ağlama krizini təkrarlama ehtimalını artırırsınız; 

• “Yox” deməzdən əvvəl fikirləşin, qarşılana bilən bir istəkdirsə onu həyata keçirin, ya da “yox” dedinizsə fikrinizdən dönməməyə çalışın;

• Ağlaması bitdiyində onu qucaqlayın, sevginizi göstərin; 

• Ağladı deyə onu cəzalandırmayın. Ona diqqət verdiyinizi hiss etsin ki, diqqət çəkmək üçün ağlamağa ehtiyac duymasın.

Uşaqlarda bu cür davranışlar normaldır. Uşağın ağlamasından narahat olmazdan öncə buna əsas verən səbəbin  nə olduğuna, sizin bu davranışa necə reaksiya verəcəyinizə və bunun öhdəsindən necə gələcəyinizə diqqət edin. Bizim vəzifəmiz uşağın emosional həyatının zənginliyini qiymətləndirmək və onun çiçəklənməsinə kömək etməkdir

Bağlanma- şəxsin qorxduğunda, yorulduğunda yada sağlamlıq problemi olduğunda yaxınlıqaxtarmaq üçün ehtiyac duyduğu dəstəkdir.

Bowlby və Ainsworth'un araşdırmasına görə bağlanma ayrılıq təşvişindən (itirmək qorxusu) yaranan bir davranışdır. Bu təşviş ilk 8aylığında meydana gəlir və normativ göstərici 8-18 ay hesab olunur(ayrılıq təşviş pozuntusu DSM5'də təşviş pozuntularına daxildir). 

Aparılmış "Yavru maymun" və "Yabancı ortam" eksperimentləri nəticəsində uşaqlarda bağlanma növləri:

Güvənli (etibarlı) bağlanma - uşaq daha çox vaxt keçirdiyi insanla deyil, ehtiyaclarını qarşılayan insanla bağ qurur. Baxım verən şəxsi etibarlı yerkimi bilir. Baxım verən yanında olmadıqda reaksiya göstərir, lakin geri döndükdə tez sakitləşir və oyuna davam edir. 

Güvənsiz/çəkingən bağlanma - sanki bu uşaqlar valideynlərinə yapışıq gəzirlər. Çox vaxt bu cürvalideynlər, uşağa qarşı məsafəli davranmaqlarının məsuliyyətə doğru aparacaqlarını düşünürlər. Lakin bu onlarda daha çox aqressivdavranışlara gətirib çıxarır. Valideynlərinigörsələr belə gec sakitləşirlər. Vurma davranışları göstərirlər.

Güvənsiz/qərarsiz bağlanma -  valideynləri ilə bağlarıqopmuş kimi görsənir. Valideynləri başqayerdən gəldikləri zaman heç bir emosiyagöstərmirlər. Oyuncaqları ilə oynamağa davam edərlər. Anaya yaxınlaşıb münasibət qurmağatərəddüd edirlər. Səbəbi tərk edilmə qorxusudur.

Valideynlərin arasındakı bağlar birbaşa uşaqlara təsir edən faktordur. Lakin ilk vaxtlarda ana iləqurulan bədənsəl təmas, birgə yatma, südvermədönəmi güvənli bağlamanın təməl daşlarını yaradır. Araşdırmalara görə doğumdan 2-4 həftə sonra valideynlər ilə uşaq arasında emosionalbağ daha çox görünür. Və bağlanmada ən təsirli yollardan biri də "Göz təması" və "Masaj"dır.

Quliyeva Anara

Klinik psixoloq

Enurez dedikdə qeyri-iradi sidik ifrazı başa düşülür. Bu, gecə və gündüz ola bilər. Enurez daha çox oğlanlarda görülür. 7 və 10 yaşlarında enurezin yayılmasına müvafiq olaraq oğlanlarda 9% və 7%, qızlarda isə 6% və 3% hallarda rast gəlinir. 

Enurez birincili və ikincili olur. Birincili enurezdə uşaq fasiləsiz olaraq yuxuda yerini isladır. İkincili enurezdə isə həmişə quru yatan uşaq altını islatmağa başlayır. Bu halda psixoloji problemlər ümumi bir səbəb olmasa da, mümkün bir səbəbdir. Psixoloji səbəblərəmüxtəlif vəziyyətlər – yeni bir qardaşın dünyaya gəlməsi,valideynlərin boşanması və ayrılması, ailədə ölüm, uşaq istismarı və ya evdə, məktəbdə hər hansı digər sosial disfunksiya səbəbi daxil olmaqla psixoloji bir enurezis səbəbini ortaya qoyur. 

Neyrogen sidik kisəsi, beyin qabığı, onurğa beyni və periferik sinirlər daxil olmaqla sinir sistemindəki hər hansı bir səviyyədə bir patoloji ocağın olması enurezlə nəticələnə bilər. Serebral iflic olan uşaqların 37%-i enurez xəstəsidir. Uşaqlarda davranış pozuntuları,həyat hadisələri və davamlı psixo-sosial stres nisbəti birincili enurez olan uşaqlarda əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir.

Qıcolma tutması olan uşaqlarda bir gecədə böyük motor tutmanın bir simptomu ola bilər. Yeni başlayan qıcolmalar nadir hallarda yalnız gecə baş verir, ancaq nəticədə yatağı islatma görülən bir təzahürdür.

Ümumiyyətlə, gecə enurezinin diaqnozu bütün digər səbəbləri istisna etdikdən sonra qoyulur. Diaqnostikada sidik analizi enurezin ən vacib müayinə testidir. Birincili enurezdən şübhə varsa, görüntüləmə lazım deyil. Lakin ikincili enurezdə radioloji qiymətləndirmə təmin edilə bilər.

Enurezli uşağa yanaşma necə olmalıdır?

• Valideynin münasibəti qayğıkeş olmalıdır, enurezin qeyri-iradi olduğunu başa düşmək və qəbul etmək lazımdır.

• Enurezisin ehtimal olunan səbəbi uşağa izah edilməlidir.

• Gündüz normal sidik və nəcis boşaltma rejimi təmin edilməlidir.

• Normal həcmdə maye qəbulu nəzarətdə saxlanılmalıdır.

Bu yanaşma ilə 3 aya qədər davam etmək quruluqlanəticələnmirsə, ya həyəcan terapiyası, ya da farmakoloji terapiyahaqqında düşünmək olar.

Effektiv olduğu sübut edilən tək müalicə üsulları siqnal terapiyası və desmopressin və ya imipraminlə müalicədir. Müalicə ümumiyyətlə, 6 və ya 7 yaşdan kiçik uşaqlar üçün tövsiyə edilmir. Hər bir xəstə üçün siqnal terapiyası düşünülməlidir. Dərin yuxu rejimi və oyanma çətinliyi olan uşaqlar müvəffəq bir nəticə verə bilməzlər.Həyəcan terapiyası ən azı 3 ay ardıcıl istifadə edildikdən sonra uşaq hələ də yatağını isladarsa, terapiya uğursuz hesab edilə və dayandırıla bilər. Ancaq bu hal müalicənin gələcəkdə də uğursuz olacağını istisna etmir.

Siqnal terapiyası (alarm) enurezin davamlı yaxşılaşma ehtimalınıartırır və hər bir xəstə üçün nəzərə alınmalıdır. Gecə sidik kisəsi tutumunu artırmaq və ya gücləndirilmiş həyəcan səsi vermək yataq islatma sayını azaldır, gecə sidiyinin miqdarını azaltmır.

Çoxsaylı həyəcan siqnalları (alarm) mövcuddur. Siqnal yuxu vaxtı islanmanın dərhal  bilinməsinə imkan vermək üçün seçilmiş vəziyyətdə alt paltarına və ya pijamaya bağlanılır. Enurezisli uşaqların əksəriyyəti həyəcan siqnalına oyanmasa da, sidik kisəsini boşaltmağa çox vaxt ara verirlər. Həyəcan siqnalı verildikdə, valideyn uşağın tam şüurlu oyanmasına və sidiyi boşaltmaq üçün tualetə getməsinə kömək etməlidir. Yataq örtüyü, alt paltarları və ya pijama dəyişdirildikdən sonra uşaq yatağa qaytarılmalı və siqnalizasiya sıfırlanmalıdır. Bəziuşaqlar müalicənin ilk 2 həftəsində, bəziləri isə yalnız bir neçə aydan sonra yaxşılaşır. 

Optimal nəticələr uşaq yaxşı motivasiya olduqda baş verir.Valideynin uşağa motivasiyası və prosesdə iştirakı da vacibdir. Valideyn yanaşmanın dəyərli olduğuna inanmalı və ən azı 3 ay ardıcıl hər gecə uşağa kömək etməlidir. Vəziyyəti nəzarətdə saxlamaq,motivasiyanı davam etdirmək, texniki problemləri aradan qaldırmaq və ya başqa şəkildə terapiyanı izləmək lazımdır.

Süleymanova Siddiqə

Nevroloq, UNİCEF-in milli təlimçisi