Erkən yaş (0-3 yaş)

0-3 yaş erkən yaş dövr adlanır. Bu dövrdə valideyn övladının sağlam böyüməsini təmin etməli, inkişafını dəstəkləməlidir. Bu istiqamətdə daha çox məlumat əldə etmək və övladınızın inkişafında müsbət addımlar atmaq üçün “Erkən yaş” bölməmizi izləyin.

Sağlamlıq

Qidalanma

İnkişafın stimullaşdırılması

Psixologiya və Qayğı

Təhlükəsizlik

Oyun və fəaliyyətlər

Məqalələr

Oyunun uşaq inkişafında rolu

Oyunun uşaq inkişafında rolu

Oyun  körpələrin oyaq vaxtlarında əsas fəaliyyət növüdür. Demək olar ki, uşaq oyunda özünü balıq suda hiss etdiyi kimi hiss edir. O, oynayarkən özünü xoşbəxt hiss edir və diqqətini oyuna cəmləyir. Çünki uşaq üçün oyun dincəlmək deyil, oyun onun əsas məşğuliyyətdir. Uşaq  oynayarkən  baxır, eşidir, toxunur, yaradır, sığallayır, dadına baxır, iyləyir. O,  rənglərdən, ritmlərdən, musiqidən həzz  alır və beləliklə, oyun uşağın beynini inkişaf etdirir. Uşağa sevinc verən hər şey onun beyin inkişafı üçün xeyirlidir. Oyun, gülüş, torpaqda sürüşmək, dırmaşmaq, qaçmaq uşağın beyin  inkişafını sürətləndirir.

Bəzən böyüklər oyun fəaliyyətinin əhəmiyyətini inkar edirlər, bunu  boş vaxt  itkisi  kimi dəyərləndirirlər. Əksinə, oyun uşağın öz individuallığının yaranması üçün vacibdir. Oyun onun həm əl, həm də intellektual bacarıqlarını inkişaf etdirən ən təbii prosesdir. Bu , uşağa onu əhatə edən ətraf  aləmi başa düşməyə imkan verir.

Beləliklə, əsasən  stolüstü və kollektiv oyunlar sayəsində uşaq qrupa inteqrasiya etməyi və öz yerini tapmağı öyrənir. Oyun, uşağa əylənərək öyrənmək imkanı verir. Oyun, uşağın nələrisə kəşf etməsinə, xəyalından və yaradıcılığından istifadə etməsinə kömək edir. Bir sözlə uşaqların inkişafı üçün oyunun əhəmiyyəti saysız-hesabsızdır.

Bizim təhsil sistemində uşaq ibtidai sinfə gedən kimi bəzi komanda oyun növləri istisna olmaqla, digər oyun fəaliyyətləri dayandırılır. Bu keçid lazımdırmı? Oyunu dərs öyrənməsi üçün istifadə etməyə davam edə bilməzdikmi?

Bu uşaq üçün həqiqətən stresdir. Ona oyun oynamadan öyrənməli olacağını söylədikdə o, bunun səbəbini anlamaya bilər. Çünki, bu vaxta qədər oyunlar onun əsas öyrənmə vasitəsi olmuşdur.

Çoxsaylı tədqiqatlar məktəbəqədər yaşda oyun əsaslı öyrənməyi tövsiyə edir. Forma baxımından sərbəst oyun və rəhbərli oyunu fərqləndirmək lazımdır. Sərbəst oyun adından göründüyü kimi uşağın özünün etdiyi əməllərə tam nəzarət etdiyi bir oyundur. Rəhbərli oyunda isə uşağın müəyyən bacarıq öyrənməsi üçün tərbiyəçi və ya valideyn oyuna forma və istiqamət verir. 

İbtidai sinifdə oyunlar vasitəsilə dərs öyrənmək məsələsi daha çox maraq doğurur. Oyun vasitəsilə məktəbdə öyrənmənin ciddi üstünlükləri var. Oyun vasitəsilə öyrənmə əyləncəlidir. Digər tərəfdən, oyun uşaqları yaradıcılığa sövq edir. 

Uşağın öyrənməsində bir hərəkətverici qüvvənin olması mütləqdir. Oyun isə uşağın dərs öyrənməsi üçün xüsusilə təsirlidir. Oyundan dəqiq və dərhal təsir gözləmək düzgün deyil. Oyunun təsirli olması üçün mütəmadi təkrarlanması da şərtdir. Oyunlar ənənəvi pedaqogika ilə əldə edilməsi daha çətin olan bilik və  bacarıqların əldə edilməsinə daha geniş imkanlar yaradır. Oyun vasitəsi ilə öyrənmək bütün uşaqlara, hətta inkişaf çətinliyi olanlara da yönəlməlidir. Oyun emosional, sosial, fiziki və ya intellektual sahədə uşaq inkişafının əsas mənbəyi kimi uşaqların öyrənməsi və inkişafında mütləq istifadə olunmalıdır. 

 

Oyunun uşaq inkişafında rolu

Oyun  körpələrin oyaq vaxtlarında əsas fəaliyyət növüdür. Demək olar ki, uşaq oyunda özünü balıq suda hiss etdiyi kimi hiss edir. O, oynayarkən özünü xoşbəxt hiss edir və diqqətini oyuna cəmləyir. Çünki uşaq üçün oyun dincəlmək deyil, oyun onun əsas məşğuliyyətdir. Uşaq  oynayarkən  baxır, eşidir, toxunur, yaradır, sığallayır, dadına baxır, iyləyir. O,  rənglərdən, ritmlərdən, musiqidən həzz  alır və beləliklə, oyun uşağın beynini inkişaf etdirir. Uşağa sevinc verən hər şey onun beyin inkişafı üçün xeyirlidir. Oyun, gülüş, torpaqda sürüşmək, dırmaşmaq, qaçmaq uşağın beyin  inkişafını sürətləndirir.

Bəzən böyüklər oyun fəaliyyətinin əhəmiyyətini inkar edirlər, bunu  boş vaxt  itkisi  kimi dəyərləndirirlər. Əksinə, oyun uşağın öz individuallığının yaranması üçün vacibdir. Oyun onun həm əl, həm də intellektual bacarıqlarını inkişaf etdirən ən təbii prosesdir. Bu , uşağa onu əhatə edən ətraf  aləmi başa düşməyə imkan verir.

Beləliklə, əsasən  stolüstü və kollektiv oyunlar sayəsində uşaq qrupa inteqrasiya etməyi və öz yerini tapmağı öyrənir. Oyun, uşağa əylənərək öyrənmək imkanı verir. Oyun, uşağın nələrisə kəşf etməsinə, xəyalından və yaradıcılığından istifadə etməsinə kömək edir. Bir sözlə uşaqların inkişafı üçün oyunun əhəmiyyəti saysız-hesabsızdır.

Bizim təhsil sistemində uşaq ibtidai sinfə gedən kimi bəzi komanda oyun növləri istisna olmaqla, digər oyun fəaliyyətləri dayandırılır. Bu keçid lazımdırmı? Oyunu dərs öyrənməsi üçün istifadə etməyə davam edə bilməzdikmi?

Bu uşaq üçün həqiqətən stresdir. Ona oyun oynamadan öyrənməli olacağını söylədikdə o, bunun səbəbini anlamaya bilər. Çünki, bu vaxta qədər oyunlar onun əsas öyrənmə vasitəsi olmuşdur.

Çoxsaylı tədqiqatlar məktəbəqədər yaşda oyun əsaslı öyrənməyi tövsiyə edir. Forma baxımından sərbəst oyun və rəhbərli oyunu fərqləndirmək lazımdır. Sərbəst oyun adından göründüyü kimi uşağın özünün etdiyi əməllərə tam nəzarət etdiyi bir oyundur. Rəhbərli oyunda isə uşağın müəyyən bacarıq öyrənməsi üçün tərbiyəçi və ya valideyn oyuna forma və istiqamət verir. 

İbtidai sinifdə oyunlar vasitəsilə dərs öyrənmək məsələsi daha çox maraq doğurur. Oyun vasitəsilə məktəbdə öyrənmənin ciddi üstünlükləri var. Oyun vasitəsilə öyrənmə əyləncəlidir. Digər tərəfdən, oyun uşaqları yaradıcılığa sövq edir. 

Uşağın öyrənməsində bir hərəkətverici qüvvənin olması mütləqdir. Oyun isə uşağın dərs öyrənməsi üçün xüsusilə təsirlidir. Oyundan dəqiq və dərhal təsir gözləmək düzgün deyil. Oyunun təsirli olması üçün mütəmadi təkrarlanması da şərtdir. Oyunlar ənənəvi pedaqogika ilə əldə edilməsi daha çətin olan bilik və  bacarıqların əldə edilməsinə daha geniş imkanlar yaradır. Oyun vasitəsi ilə öyrənmək bütün uşaqlara, hətta inkişaf çətinliyi olanlara da yönəlməlidir. Oyun emosional, sosial, fiziki və ya intellektual sahədə uşaq inkişafının əsas mənbəyi kimi uşaqların öyrənməsi və inkişafında mütləq istifadə olunmalıdır. 

 

2 yaşdan yuxarı uşaqlar üçün oyunlar

 

Şirniyyatları gizlədirik. Əsas oyunçudan başqa hamı otağı tərk edir. Əsas oyunçu şirniyyatları gizlədir, sonra başqalarına səslənir. Ən çox şirniyyat tapan qalibdir.

Qayıqlar düzəldirik. Qoz qabığından qayıqlar düzəldirik: içərisində bir az plastilin, diş çubuğu yapışdırırıq, kağızdan üçbucaq yelkənlər yapışdırırıq. Qayıqların hövzədə və ya hamam vannasında üzməsi üçün  suya buraxırıq. Fərqli istiqamətlərdə onları üfürürük.

Ana və uşaq (ata və uşaq). Rolun dəyişdirilməsi: böyüklər uşaq oyunları oynayır və əksinə.

Domino lenti. Dominoları bir -birinin ardınca qısa bir kənara qoyaraq uzun bir lent halına gətiririk. Lent tam hazır olduqda, ilk daşı itələyirik və bütün daşlar bir -birinin ardınca yıxılır.

Fotolara baxırıq. Köhnə albomları çıxarırıq. Fotoşəkillər üçün hekayələr uydururuq və danışırıq.

Qalanı dağıdırıq. Qutulardan və ya kublardan bir güllə tikirik. Bir qədər uzaqdan onu stolüstü tenis topu ilə yıxmağa çalışırıq.

Keqli. Xalçaya kublar və ya keqlilər qoyuruq, onları tennis topu ilə yıxırıq.

Ev tikirik. Masanı böyük bir süfrə və ya yataq örtüyü ilə örtürük. Masanın altına girirk. Əsas olan qaydalar qoyuruq , onları unutmamalıyıq.

Müasir yarışçılar. Hər kəs ayağına böyük olan ayaqqabı geyinir və mənzil boyunca yarış keçirir.

Kubları çeşidləyin (qutu / şüşə qapaqları). Bütün kubları rəng və formaya görə sıralayırıq.

Şəkillər axtarırıq. Oyunda iştirak edən valideyn, şəkilli kitabda bir şəkil axtarır. Onun xüsusiyyətlərindən birini adlandırır. Digərləri təxmin etməlidirlər.

 

Küpəgirən qarı oyunu. İpdən bir dairə qoyuruq. Bura oyunçulardan birinin – küpəgirən qarının  evidir və orada öz ovunu gözləyir. Digərləri küpəgirən qarının  evinin ətrafında gəzişirlər. Küpəgirən qarı  çıxanda hamı tez qaçır.

Adlar veririk. Hər barmaq üçün gülməli bir ad hazırlayırıq. Haqqında qısa hekayələr danışırıq.

3 yaşdan yyuxarı uşaqlar üçün oyunlar

Omlet. Sarı rəngli kağızdan boşqab ölçülü bir dairə kəsin, yarısını qatlayın. Bu bir omletdir. Onu üzərini müxtəlif xırda əşyalarla doldururuq (məsələn, köhnə fotoşəkillər, gözlənilməz şəkillər, ətirli çiçək ləçəkləri, kişmiş və ya şans üçün sikkələr).

Quşlar yüksəklərə uçur. Oyunçular barmaqlarını masanın kənarında vururlar. Hər biri öz növbəsi çatanda bir heyvana adı çəkir. Həmin heyvan uçursa, hamı əllərini yuxarı qaldırır, uçmursa, nağara etməyə davam edir. Kimsə səhv edirsə, oyundan çıxır.

Parça üzərində çəkirik. Parçanı tekstil boyaları ilə boyayırıq, məsələn köynəy və ya parka üzərində.

Gözbağlama. Gözlərimiz bağlı halda heç bir şeyə toxunmadan bir otaqdan digərinə keçməyə çalışırıq.

Gülmək qadağandır. Dostumuza hər cür cəfəngiyat söyləyərək onu güldürməyə çalışırıq. Onun işi ciddi qalmaqdır. Kim daha uzun müddət gülməyəcək?

0-6 aya qədər körpə ilə necə oynamaq olar?

Oyun prosesində əldə edilən bacarıqlar uşağın ümumi inkişafı və nitqinin inkişafı üçün əsas təməl olacaqdır. Hər an uşağın təbii, psixoloji və fizioloji böyüməsini tələsdirməyə ehtiyac olmadığını xatırlamaq olduqca vacibdir. Məsələyə körpənizin imkanlarından və ətrafını öyrənmək arzusuna uyğun yanaşın. Yeni doğulmuş uşaq necə oynayacağını bilmir. Böyüklərin vəzifəsi ona bunu tədricən öyrətməkdir. Oyunlar və fəaliyyətlər seçilərkən valideynlər körpənin fərdi imkanlarını nəzərə almalıdırlar. Oyunlar hiss-sensor sferanın inkişafına yönəldilməlidir: görmə, eşitmə, qoxu, toxunma və dad. Həyatın ilk ilində uşağın inkişafında inanılmaz sürətin olduğunu başa düşmək, buna görə də bu ili qaçırmamaq çox vacibdir.

 

Birinci ay

İlk ayda uşaq ən çox inkişaf etmiş toxunma hisslərinə (sensor) malikdir. Ananın toxunuşu körpənin zəkasının ən yaxşı simulyatorudur. Buna görə də ananın əlləri inam və təhlükəsizliyin qarantıdır.

"Səsli-səssiz". Qidalanma, bələmə və su prosedurları zamanı müxtəlif səs tonlarından istifadə edin. Yadda saxlayın ki, sakit səs sakitləşdirir, yüksək səs - həyəcan siqnalları verir, həyəcanlandırır.

"Anamın üzü". İlk ayda körpənin ananın üzünə diqqət yetirməsi, fokuslanmağı öyrənməsi vacibdir. Ana yavaş-yavaş sola və sağa hərəkət etməlidir ki, körpə başını çevirsin və onun hərəkətlərini izləsin.

"Anamın səsi". Eşitmənin inkişafı üçün ana otağın müxtəlif künclərindən körpəni adı ilə çağırmalıdır. Uşağın adını bilməsi üçün ləqəbi, oxşamaları deyil, məhz adı çağırmaq lazımdır.

 

İkinci ay

Neonatal dövr bitdi. Ana yaxınlaşdıqca uşaqda hərəkətlərin canlandığı dövrdür. O, daha uzun müddət konsentrasiya ola bilir, ona görə də oyunlar çətinləşir.

"Zəng". Bəslənmədən əvvəl körpəni qarnı üstə qoyun və zəngi çalın. Zəngi yatağın kənarına asın. Uşaq növbəti dəfə səs eşitdikdə, maraqlı səs gələn tərəfə dönəcək.

"Zərif əllər". Toxunma qavrayışının (taktil) inkişafı üçün oyun. Körpənin əllərinə müxtəlif keyfiyyətli materiallar toxundurun: trikotaj, ipək, qalın qaba krujeva, yumuşaq köpük süngər və s. Bu cür fəaliyyətlər toxunma hissini stimullaşdırır.

"Tullanan oyuncaq". Beşiyin üstündəki elastik banda kiçik yumuşaq və parlaq oyuncaqlar asın. Uşaq oyuncağın hərəkətini maraqla izləyəcək.

 

 Üçüncü ay

Uşaq artıq başını dik tutur və əlində kiçik əşyalar saxlamağı bacarır, qığıldayır və əllərini gözü ilə izləyə bilir. O, yuvarlanmağa və ətrafında olanları kəşf etməyə çalışır.

"Şax-şax". 3 aylıq müddətdə körpə qarın üzərində 10 dəqiqəyə qədər vaxt keçirə bilər, ona görə də ona bir neçə fərqli səs salan oyuncaq təklif edə bilərsiniz. Onlardan birinə çatan kimi o, dayaq yaratmalıdır ki, körpə itələsin. Bu məşq sürünməyi təşviq edir.

"Futbol". Körpəni qarnı ilə böyük bir topun üzərinə qoya və onu tuta, müxtəlif istiqamətlərdə yumuşaq bir şəkildə hərəkət etdirə bilərsiniz. Bu, serebellumu stimullaşdırır.

"Musiqi". Ritm hissini inkişaf etdirmək üçün uşağınızın əllərini sevdiyiniz musiqinin ritminə uyğun bir-birinə çırpa bilərsiniz.

"Bilərzik". Trikotaj zolağına bir neçə səsli zəng və ya buna bənzər bir şey tikin. Körpənin bilək və ya topuğuna geyindirin. Beləliklə, uşaq hərəkət edərkən səsi eşidəcək, qollarını və ayaqlarını fəal şəkildə ritmə uyğun oynadacaq.

 

Dördüncü ay

Hərəkətlilik dövrü. Belə ki, uşağı kənarları məhdudlaşdırılmamış yerdə tək qoymaq olmaz.

"Söhbət". Körpəyə yaxın əyilin və ya yanına uzanın. Qısa uşaq mahnılarını və ya şerlərini emosional olaraq söyləyin və uşaq, şübhəsiz ki, dialoqu davam etdirərək qığıldayacaq.

"Almaca". Körpənin əlinə növbə ilə müxtəlif toxumalı oyuncaqlar qoyun. Uşağınız oyuncağı araşdırdıqdan sonra onu ehtiyatla əlindən çıxarın və başqa birini daxil edin. Belə bir oyun əlləri manipulyasiyalar üçün hazırlayır.

"Güzgü". 4 ayda uşaq güzgüdəki əksinə maraqla baxa bilir. Buna görə də, körpəni güzgüyə yaxın gətirə bilərsiniz.

Dörd aylıq körpələrə parlaq şəkilləri olan, yumuşaq kağızlı müxtəlif kitablar almaq olar.

 

Beşinci ay

Bu yaşda uşaqlar uzanmaqdan yorulur, oturmağa və sürünməyə çalışırlar. Bu cür fiziki fəaliyyət psixi proseslərin inkişafını unutmadan hər cür şəkildə təşviq edilməlidir. Oyunlar və fəaliyyətlər uzanır.

“Cicci” oyunu. Ana körpənin beşiyinin arxasında gizlənir, əlləri və ya dəsmal ilə üzünü örtür. Oyun körpənin duyğularını və diqqətini inkişaf etdirir.

"Atlamalar". Uşağı şaquli mövqedə tutun. Buna tələsmək lazım deyil, amma onu hazırlamaq lazımdır. Qoy uşaq hoppansın, tutsun, amma ayağını yerə qoymasın.

"Kim gəldi?". Uşaq artıq qohumları və yaxın insanları yaxşı fərqləndirir. Buna görə də demək lazımdır:

-Kim gəldi? Ata gəldi.

-Kim getdi? Baba getdi.

"Elementlərin adlandırılması". Körpənizin lüğətini genişləndirin. Uşağınıza verdiyiniz əşyaları və oyuncaqları adlandırın. Məsələn, bu qaşıqdır, bu fincandır, bu maşındır, bu kukladır.

Körpəniz sadəcə qığıldasa belə, onunla daha çox danışın. Analarının onlardan sonra “pa-pa-pa” və ya “ba-ba-ba” hecalarını təkrarlaması uşaqlara xoş gəlir.

 

Altıncı ay

Həyatın altıncı ayında uşaq oturmağa çalışır və bəziləri artıq oturur. Bu bacarıq körpənin imkanlarını genişləndirir. Yaxınlıqdakı obyektlərə uzanır, bu da ona oyuncaqlara baxmağa imkan verir.

"Yaxşı". Sadə bir qafiyə altında ana əllərini çırpır, körpə onun ardınca əl çalmağa çalışır. Oyun ritm və emosiya hissini inkişaf etdirir.

"Əla çanta." Kiçik oyuncaqlar (kub, kukla, top, üzük) qeyri-şəffaf toxunmuş çantaya yığılır, lakin onlar xırda, udulma təhlükəsi olmayan oyuncaqlar olmalıdır. Uşaq oyuncaq çıxarır və ana onu adlandırır.

“Çiyin sürmə”. Körpə oturmağı öyrənibsə, ata onu çiyinlərinə qoya və onu tutaraq otaqda gəzə bilər. Bu, biliklərin sərhədlərini genişləndirəcəkdir.

"Uçuş". Oyun ata ilə fəaliyyətlər üçün daha uyğundur. Körpəni qoltuq altına götürüb silkələmək və ya təyyarəni təsvir etmək üçün sinə və ayaqlarını tutaraq uzun bir səs çıxarmaq lazımdır [uuuuuu]. Məşq vestibulyar aparatı inkişaf etdirir.

Sürünməyə başlayan altı aylıq bir körpə üçün müxtəlif səthlərə malik inkişaf edən mat, müxtəlif istiqamətlərdə fırlanan oyuncaqlar və musiqi paneli uyğun olacaq.

Təhlükəsizliyə dair yadda saxlamaq lazım olan əsas şey, potensial təhlükəli obyektləri girişdən çıxarmaq, enerji mənbələrini, qapı və komodinlərin qapaqlarını bağlı saxlamaqdır.

 

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNİCEF-in milli təlimçisi

Oyunların dəyəri və əhəmiyyəti

Təşəbbüsü və yaradıcı fəallığı üzə çıxarmaq imkanı oyunun başlıca şərtlərindəndir. Nəzarət etməyi və özünü qiymətləndirməyi öyrənmək imkanı, nə etdiklərini və düzgün hərəkət etmək niyyətində olduqlarını başa düşmələri, öz fəaliyyətini müstəqil tənzimləmələri də oyun prosesində vacib bəndlərdəndir. Sosial-drammatik oyunların mürəkkəb formalarında iştirak edən uşaqlar onları “oynamayan” yaşıdlarına nisbətən daha yaxşı inkişaf etmiş nitqə, daha yaxşı inkişaf etmiş sosial vərdişlərə, daha yüksək empatiyaya, daha yaxşı inkişaf etmiş təxəyyülə və başqalarını yaxşı başa düşmə qabiliyyətinə malik olurlar. Onlar daha az aqressiv olurlar, daha yüksək özünütənzimləmə və daha yüksək təfəkkür səviyyəsi nümayiş etdirirlər.

Oyun böhranı nədir?

Bu gün oyun məktəbəqədər yaşlı uşağın həyatından sıxışdırılıb çıxarılır və bu oyun böhranının yaranmasına səbəb olur. Uşağın gündəlik rejimində sərbəst oyunlara faktiki olaraq vaxt qalmır. Oyunların formalaşdırılması məktəbəqədər təhsilin müstəqil vəzifəsi deyildir, bu eyni zamanda valideynlərin, cəmiyyətin ümümi fəaliyyətinə çevrilməlidir. Yarım əsr bundan əvvəl yuxarı məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün yaş norması hesab olunan oyun səviyyəsi hazırda müstəsnalıq təşkil edir. Tez-tez oynamaq imkanı təqdim olunmayan uşaqlar əylənmək və özünü məşğul etmək bacarığı baxımından çətinlik çəkirlər. Belə ki, onlar böyüklərin təlimatı olmadan bunu necə etmək lazım olduğunu bilmirlər. Tədqiqat: 3-6 yaş dövründəki uşaqların iştirak etdikləri tədqiqatlar oyunun aşağı səviyyəsinin, başqa sözlə, oyuncaqlarla yeknəsək hərəkətlərdən ibarət olan oyunların 60% uşaqlarda müşahidə olunduğunu göstərmişdir. Uşağın rolu qəbul etdiyi və süjeti nəzərdə tutduğu orta səviyyə iki dəfə az müşahidə olunmuşdur (35% uşaqlarda). Geniş rollu münasibətlərin və oyun məkanı yaradılmasının səciyyəvi olduğu yüksək səviyyə yalnız müstəsna hallarda qeydə alınmışdır (yüzdən iki uşaqda). Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda öncədən oyun böhranlarının yaranma səbəbləri:

1. Oyunun inkişafetdirici əhəmiyyətinin dərk olunmaması, bilik və dərs fəaliyyətinin prioritet olması;

2. Məktəbəqədər birliklərin olmaması;

3. Uşaqlığın marketizasiyası;

4. Uşaqlar üçün müasir videoməhsulların azlığı;

5. Oyunun təlimin oyun formaları ilə dəyişdirilməsi;

6. Məşğələlər zamanı kurikulumun təyin etdiyi, sərbəst oyun üçün imkanların təqdim olunmadığı sərt çərçivəsi (oyun üçün 1-2 saatdan az!);

7. Pedaqoqlarda və valideynlərdə oyun bacarığının olmaması;

8. Məktəblərin “istedadlı” uşaqların qəbul edilməsinə doğru güclənməkdə olan meyli;

9. Adekvat, mütəhərrik, yarımfunksional və dəyişdirilə bilən əşya-məkan mühitinin yoxluğu.

Oyun qıtlığı normal inkişafın pozulmasına gətirib çıxarır. Müasir uşaqların inkişafında kompleks problemlər: vəziyyətdən asılı davranış, böyüklərdən, mühitdən asılılıq, özünütəşkilin qeyri-mümkünlüyü, təsəvvür və daxili fəaliyyət planının qıtlığı, iradə və sərbəstliyin zəif inkişafı, ünsiyyət çətinlikləri, məzmunsuz ünsiyyət, səbəb-məna sahəsinin inkişafdan qalması.

 

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNICEF-in milli təlimçisi

Təhlükəsiz davranış bacarıqlarının formalaşdırılmasına uyğun oyunlar

Məktəbəqədər təhsil müəssisəsinin binası və sahəsində travma təhlükəsi olan halla
rın qarşısının alınması və aradan qaldırılması üçün şəraitin yaradılması sanitar qaydalar və normalarla tənzimlənir və bu, məktəbəqədər təhsil proqramını həyata keçirən təhsil müəssisəsinin fəaliyyəti üçün dəyişməz qanunvericilik şərtidir.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda təhlükəsiz davranış tərbiyəsinin ən geniş yayılmış üsullarını nəzərdən keçirək.

İnformasiyanın ötürülməsi və qavranılmasının xarakterinə görə metodlar şifahi (hekayə, söhbət, uşaqlara suallar və s.), əyani (nümayiş və s.) və praktik (yaradıcılıq layihələrinin, oyunların və məşqlərin yerinə yetirilməsi və s.) növlərə bölünür.

Uşaq davranışının qadağalar yolu ilə tənzimlənməsi minimum səviyyədə olmalıdır. Böyüklərin nümunəsi - məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün təhlükəsiz davranışın ən yaxşı dərsidir.

Hər kəs uşaqların oynamağı sevdiyini bilir. "Gəlin oynayaq" təklifi həmişə onların razılığına zəmanət verir. Razılıq və maraq varsa, belə bir əhval-ruhiyyə ilə uşaq oyunda didaktik tapşırıqları asanlıqla dərk edəcək və mənimsəyəcəkdir.

Qaydalarla təklif olunan oyunlar təhlükəsizliyin aşağıdakı sahələri ilə əlaqəli fikirlərin genişləndirilməsi və bacarıqların inkişaf etdirilməsinə yönəldilmişdir: küçə, yollar, ev və təbiətdə təhlükəsizlik, təhlükəsiz cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqə və yanğın təhlükəsizliyi.

Küçələr və yollarda təhlükəsizlik haqqında (3-4 yaşlı uşaqlar üçün)

Tərbiyəçi-müəllim deyir: “Uşaqlar, sizinlə nənələrinizi ziyarət edəcəyik. Mən yaşıl dairəni göstərəndə gedəcəyik, qırmızı dairəni göstərəndə isə dayanacağıq”.

Uşaqlar rəngləri fərqləndirməyi yaxşı öyrəndikdə tərbiyəçi-müəllim işıqforun yaşıl işığı ilə niyə getmək lazım olduğu və qırmızı işıqda durmaq lazım olduğunu izah edə bilər.

Uşaqlar avtomobil şəkillərinə baxırlar.

Oyun vəziyyətlərində özümüzü ictimai yerdə davranmağı təkmilləşdiririk.

Təhlükəsizlik adası (4-5 yaşlı uşaqlar üçün)

Məqsədləri: İşıqfor siqnalları haqqında uşaqların biliklərini gücləndirmək, diqqətlilik və siqnalla hərəkət etmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək.

Materiallar: Musiqi alətləri və oyun otağının mərkəzindəki hasara alınmış zona.

Oyunun gedişi: Uşaqlar musiqi müşayiəti ilə müxtəlif hərəkətlər edirlər. Musiqi dayandıqda uşaqlar tez zonanın mərkəzində dayanmalıdırlar (təhlükəsizlik adası).

İşıqforu yığın (4-5 yaşlı uşaqlar üçün)

Məqsədləri: İşıqforun siqnallarının əhəmiyyətini sadalayır;

Topun ötürülmə bacarıqlarını nümayiş etdirir;

Komanda formasında olan oyunda hərəkət edir.

Materiallar: 3 ədəd hava topu.

Oyunun gedişi: Uşaqlar iki komandaya bölünürlər. Hər komandanın kapitanı seçilir və ona qırmızı, sarı və yaşıl toplar verilir. Müəllimin siqnalı ilə komanda kapitanı qırmızı topu növbəti oyunçuya ötürür və s.. Top son oyunçuya çatdırıldıqda yuxarı qaldırılır və bu, ilk qırmızı işığın yanması deməkdir. Yalnız bundan sonra kapitan zəncir boyu sarı topu ötürür. Sonda isə yaşıl topu ötürür. Zəncir boyunca bütün üç topu daha sürətli ötürən komanda udur (üç yol nişanını işıqlandıracaq).

Məişətdə təhlükəsizlik. Bir, iki, üç və təhlükəli bir əşya tapın! (4-5 yaş uşaqlar üçün)

Materiallar: Potensial təhlükəli obyektlərin təsviri olan kartlar.

Oyunun gedişi: Tərbiyəçi-müəllim və uşaq oyuncaqlara üzünü döndərib deyir:

“1, 2 və 3! Diqqətlə bax! 1, 2 və 3! Təhlükəli əşyanı tap!”

Bu müddət ərzində oyunçular təhlükəli ola biləcək əşyaların şəkillərini tapmalı və göstərməlidirlər (elektrik rozeti, masa küncü və pəncərə). Sonra aparıcı hər bir oyunçuya yaxınlaşır və niyə belə bir seçim etdiyini soruşur və təhlükənin qarşısını almaq üçün nə edilməsi lazım olduğunu izah etməyi xahiş edir.

Təhlükəli - təhlükəsiz (3-5 yaş uşaqlar üçün)

Materiallar: Təhlükəsiz və potensial təhlükəli obyektlər təsvir edilən kartlar dəsti (məsələn, gəlincik, boyalar, qayçı, yapışqan, çəngəl və qaz sobası) və kartların arxa tərəfində təhlükəli əşyalar üçün qırmızı, təhlükəsiz əşyalar üçün isə yaşıl işarələr var.

Oyunun gedişi: Uşaqlar fərdi və ya kiçik qruplar şəklində oynaya bilərlər (2-4 nəfər).

Böyüklər kartları masada qarışdırır və uşağa onları iki qrupda yerləşdirməyi təklif edirlər: Birində bütün təhlükəsiz əşyaları, digərinə isə onlarla ehtiyatsız rəftar etdikdə təhlükəli ola bilən əşyaları qoymaq.

Tapşırığın sonunda kartlar tərsinə çevrilir və uşaq tapşırığın düzgünlüyünü müstəqil olaraq yoxlamaq imkanı əldə edir.

Təbiətdə təhlükəsizlik. Həşərat dünyası

Material: İştirakçıların sayına görə insanlar üçün təhlükəli və təhlükəsiz olan həşərat şəkilləri, qırmızı və yaşıl halqa.

Oyunun gedişi: Şəkil olaraq iki fərqli həşərat qrupundan istifadə olunur: Kəpənək və ağcaqanadlar, xallı böcək və arılar, may böcəyi və arılar. Qrupun müxtəlif yerlərində halqalar yerləşdirilir: Qırmızı - təhlükəli həşəratlar üçün və yaşıl - təhlükəsiz həşəratlar üçün. Böyüklərin "Gün!" siqnalına uyğun olaraq oyunçular oyun meydançasından qaçırlar. "Gecə!" siqnalına uyğun olaraq öz halqasının yanında yığışırlar (halqanın rəngi oyundan əvvəl müəyyən olunur). Öz evini birinci tutan qrup qalib gəlir.

 

Xalidə Həmidova

Pedaqoq, UNICEF-in milli təlimçisi