3-5 yaş arası uşaqların qidalanması ailənin digər üzvlərindən ayrı hesab edilə bilməz. Ailə olaraq sağlam və balanslı qidalanırsınızsa, uşağınız da sağlam yeyəcək. Çünki uşaqlar fotokopiya kimidir. Əvvəlcə öz ailələrinin fotosunu çəkərlər. Yemək vərdişləri ailəninki kimidir. Ailə süfrəsi, uşağın ailə üzvləri ilə xoşbəxtliyini bölüşdüyü ən əhəmiyyətli məclislərdən biridir. Uşağınızı ailənin vacib bir üzvü kimi hiss etdirin. Yemək əsnasında etdiyi zərərlər haqqında daha çox anlayışlı olun. Əgər işləyən bir ana olsanız, şam yeməyinə daha çox əhəmiyyət verin. Ailə ilə xoş bir görüş olması fikrini qəbul etdiniz.

Bu dövrdə oyun, xüsusilə kompüter oyunları, uşaqlar üçün daha cazibədardır. Kompüterdən çıxmaq istəmirlər. Onlarla ciddi danışın. Masanın bir ailə birliyinə çevrildiyini, ailənin oyundan qısa bir ara verməyə dəyər olduğunu izah edin. Uşaqlar öz yerinə qoyulmağı sevirlər. Axı onlar əsl insanlardır. Dəyər verdiyinizi gördükdə daha çox uyğunlaşırlar. Təəccüblü nəticələr əldə edəcəksiniz. Uşağınızla şokolad, konfet, kola, cips kimi qidalar haqqında danışın.

İnandırmaq

Bu qidaların sağlamlığına və inkişafına mənfi təsir göstərə biləcəyini izah edin. Qəzəblənmədən, qışqırmadan. Unutma ki, insanların istədiyini etmələrini istəyirsənsə, yeganə yol onları inandırmaqdır.

3-5 yaş arası uşaqların enerji və qida ehtiyacları körpəlikdə olduğu qədər yüksək deyil. Ancaq bu yaş qruplarında bədən inkişafı davam etdiyi üçün düzgün qidalanma hələ də çox vacibdir. Bu dövrdə gündəlik enerjinin 45-50% -nin karbohidratlardan, 15-20% -nin zülaldan və 35% -nin yağlardan alınması məsləhət görülür. Az yağ qəbulu böyüklərdə heç bir qidalanma problemi yaratmasa da, məktəbəqədər uşaqlarda enerji çatışmazlığına səbəb olur. İki yaşa qədər yağ məhdudiyyəti yoxdur. Əslində ana südü və ya süd ilə qidalanan körpələrdə gündəlik enerjinin 40-50% -i yağlardan gəlir. Beş yaşına qədər yağ istehlakında tədricən bir məhdudiyyət var və məktəbəqədər dövrdə yağdan gələn enerjinin təxminən 30% -də saxlanılması tövsiyə olunur.

3-5 yaşındakı uşaqlar üçün gündəlik qidalanma nümunəsi :

Səhər yeməyi: 150 ml süd + 1 yumurta (hər gün) və ya pendir (təxminən 1 kibrit qutusu) + 1-2 çay qaşığı mürəbbə, bal  və ya fındıq pastası 2-3 zeytun + 1 nazik dilim çörək + yarım pomidor

Günorta: 1-3 xörək qaşığı tərəvəz köftəsi + 2 xörək qaşığı makaron və ya 4-5 xörək qaşığı düyü + 1 kiçik meyvə

Günortadan sonra: 1 kiçik dilim tort və ya 1 fincan qatıq + 1 kiçik meyvə              Axşam: 1-2 köfte və ya balıq +1 hissə mərcimək şorbası

Ancaq yemək yeyərkən 3 -5 yaşında bir uşaq tək qalmamalı, xüsusilə qoz-fındıq, şəkər, çiy tərəvəz və meyvələr yeyərkən müşahidə altında saxlanılmalıdır, xoşagəlməz qəzalarla qarşılaşa bilərsiniz. Məlumatlı ana-ata uşağının sağlam qidalanması üçün əlindən gələni edəcəkdir.

Qida, uşağın ehtiyac duyduğu bütün vitamin və mineralları almağın ən yaxşı yoludur. Meyvə, tərəvəz və tam taxıllı yeməklər, qida əlavələrinin təmin edə bilməyəcəyi lif və digər fitokimyəvi maddələri də təmin edirlər. Ancaq, müəyyən qidalardan kifayət qədər yeməyən və əlavələrə ehtiyacı olan bəzi uşaqlar vardır. Yediyimiz bir çox qidalar, məsələn, səhər yeməyi taxılları (cornflakes), meyvə şirələri vacib vitamin və minerallarla zənginləşdirilmişdir (qida etiketlərini oxumağı unutmayın). Uşağınız düşündüyünüzdən daha çox vitamin və mineral qəbul edə bilər. Bununla belə, əgər uşağınız bir və ya bir neçə əsas qida qrupundan kifayət qədər yemirsə, onun multivitamin əlavəsinə ehtiyacı ola bilər.

Əgər uşağınız az miqdarda ət və ya dəmirlə zəngin qidalar yeyirsə, o zaman dəmir tərkibli qida əlavəsi verilməlidir. Süd məhsulları və ya kalsiumla zənginləşdirilmiş qidalar rasionda yoxdursa, kalsium və vitamin D (uyğun doza üçün həkiminizlə məsləhətləşin) verilməlidir. Heyvan məhsulları (vegan) qəbul etməyənlərə əlavə olaraq vitamin B12 və dəmir, az və ya heç meyvə və ya tərəvəz qəbulu olmayan uşaqlara isə gündəlik multivitamin dəstəyi olmalıdır.

Amerika Pediatriya Akademiyası hesab edir ki, normal, balanslaşdırılmış pəhrizlə qidalanan sağlam uşaqlar vitamin əlavələrinə ehtiyac duymurlar. Vitaminlərin yüksək dozaları (məsələn, çox miqdarda A, C və ya D vitaminləri) toksik simptomlara səbəb ola bilər. Bu simptomlar ürəkbulanmadan səpgilərə, baş ağrılarına və bəzən daha ciddi tibbi problemlərə qədər dəyişə bilər.

Uşaqlara niyə D vitamini lazımdır?

D vitamini sümük sağlamlığını dəstəkləyir. Bədənin güclü sümüklərin qurulması və raxit xəstəliyinin qarşısının alınması üçün vacib olan yetərli miqdarda kalsium və fosforu mənimsəməsinə və saxlamasına imkan verir. Raxit, xüsusilə həyatın ilk iki ilində böyüyən uşaqlara təsir edə bilən sümük yumşaldıcı bir xəstəlikdir. D vitamini çatışmazlığı da böyük uşaqlarda, yeniyetmələrdə və böyüklərdə sümük qırıqları riskini artırır. Vitamin D immunitet sisteminin reaksiyasında da rol oynayır və psixi sağlamlıqla əlaqələndirilir. Tədqiqatlar göstərir ki, D vitamini çatışmazlığı olan insanların depressiyaya düşmə riski arta bilər.

Ümumi olaraq belə düşünülür ki, əgər uşağınız süd içirsə və çöldə oynayırsa, o, kifayət qədər D vitamini alır, elə deyilmi? Təəccüblüdür ki, bu belə olmaya bilər. Araşdırmalar göstərir ki, bir çox uşaq güclü və sağlam böyüməsində mühüm rol oynayan bu vacib vitamindən kifayət qədər qəbul etmir. Həyat tərzi dəyişiklikləri və günəşdən qoruyucu istifadə səbəbiylə amerikalıların təxminən 42%-də D vitamini çatışmazlığı var. 1-11 yaş arası uşaqların təxminən 15%-də D vitamini çatışmazlığı var. Körpələr üçün gündə 400 IU (Beynəlxalq Vahid),1 yaşdan yuxarı uşaqlar üçün gündə 600 IU D vitamini məsləhət görülür.

Uşaqlara balıq yağı verilməlidirmi?

Omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşuları insan sağlamlığı və inkişafı üçün vacibdir. Ötən əsrdə omeqa-6 ilə zəngin qidaların (məsələn, bitki mənşəli yağlar) qəbulu artıb, omeqa-3 ilə zəngin qidaların (məsələn, balıq və balıq yağları) qəbulu isə azalıb. Sübutlar göstərir ki, omeqa-3 çatışmazlığı neyroinkişaf pozğunluqlarında, o cümlədən diqqət əskikliyi/hiperaktivlik pozğunluğu (DƏHP), disleksiya, dispraksiya, inkişaf koordinasiya pozğunluğu (DCD) və autizm spektri pozğunluqları (ASD) kimi xəstəliklərdə rol oynaya bilər. Bu vəziyyətlər qərb cəmiyyətlərində getdikcə daha çox yayılır, uşaqlarda yayılma nisbəti 10%-dən çoxdur.

Omeqa-3 yağ turşularının təhlükəsizlik profili ümumiyyətlə əlverişlidir. Potensial mənfi təsirlərə mədə-bağırsaq traktının pozulması (köpürmə, ağrı, ishal, gəyirmə, ürək yanması, ürəkbulanma), immun reaksiyanın dəyişməsi, qan təzyiqinin azalması və qanaxma riskinin artması (yüksək dozalarda) daxildir.

Tövsiyə olunan doza

Amerika Birləşmiş Ştatlarının Qida və Dərman İdarəsi, əməliyyatdan əvvəlki dövr də daxil olmaqla, gündəlik 3 q-dan az EPA DHA qəbulunu ümumiyyətlə təhlükəsiz hesab edir; daha çox qəbulu mənfi təsirlərin tezliyini artıra bilər. Balıq yağı ən tez 1 yaşında başlana bilər. Uşaqlar üçün doza tövsiyələri qəti şəkildə müəyyən edilməmişdir. Böyük miqdarda istehlak edilən yağlı balıqlar civə, polixlorlu bifenillər (PCB), dioksin və dioksinlə əlaqəli birləşmələr kimi potensial əhəmiyyətli miqdarda toksinlərə görə təhlükəli ola bilər. Bununla belə, əlavələr şəklində olan balıq yağı çox az civə və PCB və toksinlərin aşağı konsentrasiyasını ehtiva edir. Valideynlər hər hansı bir balıq yağı əlavəsinə başlamazdan əvvəl uşaqlarının pediatrı ilə məsləhətləşməlidirlər.

Şəbnəm Bağırova

Pediatr