Hamiləlik və zahılıq zamanı yaranan  endokrin,somatik və psixoloji dəyişikliklər-sübut olunmuşdur ki,qadın orqanizmi üçün böyük stressdir.

Hamiləlik diaqnozunun təyini bəzi qadınlar üçün həyəcanlı
,sevindirici olsa da,bəziləri bu xəbəri bir faciə kimi hesab edir.Həqiqətən,hisslərin ikiləşməsinin güman olunur ki,adi reaksiyadır.

Sağlamlığı ilə əlaqədar problem yaşayan qadınlar,bu xəbəri eşitdikdə artıq öz fiziki vəziyyətindən narahat olmağa başlayırlar.Sağlam qadınların əksəriyyəti isə  ürəkbulanma,qarnın böyüməsi,mədə yanmaları,sidik ifrazının tezləşməsi kimi narahatlıqlıq keçirirlər.Həmçinin,qadınların əksəriyyəti görünüşün dəyişməsi,karyera,təhsil,maddi və mənəvi baxımdan gələcəkdə olacaq cətinliklərə görə,psixoloji stress keçirirlər.Bu kimi narahatlıqlar xüsusilə ilk hamilə,ilk doğan qadınlarda səssiz qalır,özünü biruzə vermir və bu qadınları bir sual narahat edir : Mən bacaracam?????

Hamilənin öz partnyoru,valideynləri,iş yoldaşları və s. ilə münasibəti hamiləlik və zahılıq dövründə dəyişir.Emosional labillik,narahatlıq və həyəcan bu dövr üçün normal kimi qəbul olunmalıdır.Hamiləlik zamanı rast gəlinən hestozların da əsasında stress olduğunu biri üzərində qısaca məlumat vermək istəyirəm.

A- Hamiləlik qusması

Hamiləlik qusmasının bir neçə səbəbləri var:

-ümumi-KRVİ(qrip),virus infeksiyaları,dərmanlara realsiya)

-hormonal-adətən ilk trimestrdə rast gəlinir(50% ində) və hər hansı bir psixoloji sindromla əlaqəli deyil

-preeklampsiya

-qaraciyər xəstəlikləri

-Arasıkəsilməyən qusma(hyperemesis gravidarum)-qusmanın ağır formasıdır,hamiləliyin istənilən vaxtında rast gəlinə bilir.Qadınlarda çəki defisiti,susuzlaşma,metabolik və su-duz balansının pozulmasına gətirib çıxarır.ABŞ-da 1000 hamilədən 1-ində rast gəlinir.Alimlər bu halın bioloji,psixoloji və sosial səbəblərini araşdırıblar.Bioloji səbəblərdən endokrin,metabolik,immun sistemin dəyişməsi tam sübutunu tapmayıb.Anamnezində abort və cox doğuşları olan qadınlarda müəyyən faktlar tapılıb.Psixoloji olaraq bu durum somatizasiyanın pozulması kimi qiymətləndirilir,bu zaman disforiya (məyusluq,narahatlıq) hissi  və ya psixi konfliktlər hyperemesis gravidarum kimi kliniki vəziyyətlə təzahür edir.Vəziyyət psixi xəstəlik kimi qəbul olunmur,lakin psixoloji durumun daha ağır pozulma hallarına da rast gəlmək olur.Sosial stresin artması bu vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər.Bu zaman əsas müalicə hamilənin stress faktorlarından izolyasiyası olmalıdır.

Hamiləlik dövründəki stres uşaqlarda bir sıra mənfi nəticələrə səbəb olur. Hamiləlik dövründə stresin gələcəkdə uşağın qavrama və davranışına təsiri məlumdur. Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar da göstərir ki, hamiləlikdə stres gələcək nəslin sinir sisteminə uzun müddətli mənfi təsir göstərir.

Stres dedikdə həyəcan və depressiya başa düşülür. Bəs doğuşa qədərki stresin dölə və uşağa təsiri necədir?

Tədqiqatlar göstərir ki, əgər ana hamilə vaxtı stres, həyəcan, depressiya vəziyyətindədirsə, onun uşağı emosional problemlər, davranış pozğuntusu, koqnitiv inkişaf pozğuntusu, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu kimi böyük risklərə məruz qalır. Stres zamanı kortizol hormonunun inkişafda olan dölə mənfi təsiri öyrənilmişdir. Stres hamiləliyin ilk trimestrində baş verərsə, uşaq inkişaf ləngiməsi ilə doğula bilər.

Hamilənin həyəcan və depressiv vəziyyətinin aşkarlanması və müalicəsi əksər hallarda aparılmır. Bütün hamiləlik boyu qadının həkim nəzarətində olması mütləqdir. Həkim hamilə qadınla normal ünsiyyət qurmaq və məsləhət vermək bacarığına malik olmalıdır. Ünsiyyət davranışın pozitiv dəyişmə prosesinin vacib komponentidir. Hamilə qadının fiziki, laborator müayinələri ilə yanaşı, psixoloji durumu da qiymətləndirilməlidir.

Hamilə qadının düzgün yuxu rejimi də olmalıdır (minimum 9 saat). Hamilə qadın özündə stresin hansı dərəcədə olduğunu bilərsə, özünə kömək edə bilər və ya mürəxəssisə müraciət edər. Əsas şərt özünə qapılmamaq, neqativ faktorları aradan qaldırmaq, hamiləliyi normal davam etdirməkdir.

Əksər qadınlar üçün hamiləlik və zahılıq dövrü stressli vaxtlar kimi yadda qalır. Əhval-ruhiyyənin dəyişməsi özünü adətən, emosional labillik, ağlağanlıq, qıcıqlanma, kədər və ya xoşbəxtlik hissinin artması ilə göstərir.

Qadının doğuşa qədər psixiatrik qiymətləndirilməsinə aid edilir: • psixi xəstəliklərin şəxsi və ailə anamnezi • psixoloji pozuntuların varlığı • anamnezdə sonsuzluq • anamnezdə adəti düşüklər • anamnezdə predmenstrual sindrom • anamnezdə qüsurlu döl, bətndaxili ölüm və gec düşük • anamnezdə həddindən artıq qusma və yalançı hamiləlik • anamnezdə problemli hamiləlik və doğuş, zahılıq dövrünün psixozu • anadangəlmə və qazanılmış xəstəliklər • ailədaxili konflikt • ailə yaxınlarının itkisi və s.

Hamiləlik insanların nəsil artırması səbəbilə baş verən vacib və təbii prosesdir. Normal olaraq hamiləlik 40 həftə davam edir və bu müddət özü-özlüyündə hər biri 3 aydan ibarət olan 3 hissəyə ayrılır. Hər bir hamilə qadın, bu dönəmdə həm bioloji, həm fizioloji, həm də ruhi (psixoloji) dəyişikliklərlə rastlaşır. Hamiləliyin ilk 3 ayında baş verən ruhi dəyişikliklər İlk 3 ayda qadın bəlkə özü də anlamadan bir sıra dəyişikliklər yaşayır. Bunlardan ən çox müşahidə olunanı körpəni itirmək qorxusudur. Bundan başqa bətnində olan yeni balaca insana qarşı məsuliyyət, narahatlıq hissləri keçirir. Xüsusilə gənc analarda və ya gözlənilməz hamiləliklərdə bu narahatlıq hissi daha da çox olur. Hamiləliyin ikinci 3 ayında baş verən ruhi dəyişikliklər İlk 3 ayın stress və narahatlığının öhdəsindən gələn ana, artıq ikinci 3 ayda daha həssas olur. Bədənində baş verən fizioloji dəyişikliklərin fərqinə varmağa başlayır. Çəkisinin artması onda özünə inam və hörməti azalda, artıq çəkidən dolayı stress yaşaya bilər. Bu dönəmdə analıq hissləri qabara və qadın ətraf mühitə qarşı daha həssas ola bilər. Hamiləliyin üçüncü 3 ayında baş verən ruhi dəyişikliklər Bu dönəmdə körpəni itirmək qorxusu artıq keçir və qadını daha çox düşündürən məsələ yaxınlaşan doğum olur, bunun üçün nigaranlıq hissləri keçirir. Dünyaya gələcək körpənin məsuliyyətini düşünür. Həm ana, həm də ata doğulacaq körpənin yaşamı üçün stress keçirir. Hamiləlik qadının demək olar ki, başqa bir həyat tərzinə addım atmasıdır. Bu dönəmdə artmaqda olan məsuliyyət hissi qadını stressə salır. Qadın hamiləlik dönəmində həm körpəsi, həm özü, həm də ailə həyatı üçün narahatlıq yaşayır. Buna görə hamiləlik qadının sosial və şəxsi həyatına mühüm təsir göstərir. Qadın hamiləlik dönəmində yaxşı ana ola biləcəyi ilə bağlı narahatlıq keçirir. "Mükəmməl ana olmalıyam, xətalara yol verməməliyəm, uşağım hamıdan daha ağıllı və sağlam olmalıdır" kimi düşüncələr içində olur. Bu cür nigarançılıqdan dolayı qadın özünü dəyərsiz hiss edə bilər. Davamlı olaraq pis düşüncələrdən dolayı yuxusu, qidalanma rejimi pozula bilər. Həddindən artıq nigaran olmaq insanlarla, xüsusilə də həyat yoldaşı ilə münasibətlərinə xələl gətirə bilər. Hamiləlikdə depressiya Hamiləlikdə yeni həyata adaptasiya nəticəsində yaranan stress qadını bədbəxt və bədbin hala gətirə bilər. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, depressiyaya genetik meyilliliyi olan qadınlarda hamiləlik depressiyanın oyanmasına səbəb ola bilər. Hamiləlikdə hormonların səviyyəsində yüksəlmə də depressiyaya yol açır. Bu dönəmdə analarda bədbəxtlik, tez küsmə, nigarançılıq, vəsvəsə izlənə bilər. Anada "birdən uşağa zərər verərəm, birdən mənə nəsə olar" kimi düşüncələrin uzun müddət davam etməsi vərdiş halına gələ bilər. İşləyən hamilə qadınlar öz karyeraları ilə bağlı narahatlıq hissləri keçirə, yeni körpənin dünyaya gəlməsinin, həyatındakı bir çox əyləncənin sonlanması ilə nəticələnməsini düşünə bilər.

Zahılıq dövrü doğuşdan dərhal sonra başlayır və 6-8 həftə davam edir. Hamiləlik bitdikdən sonra bu müddət ərzində qadının bütün orqan və sistemləri yenidən bərpa olunmağa başlayır. 

Doğuş sonrası uşaqlıq yolundan gələn ifrazatlar loxiyalar adlanır. Loxiyalar ilk 3 gün ərzində qanlı, 4-cü gündən sonra qanlı-qəhvəyi, 10-cu gündən sonra daha açıq rəngdə olur və adətən 3-4 həftə davam edirlər. 

Zahılıq dövründə qarının aşağı nahiyyəsində yüngül ağrı və diskomfort hissi ola bilər. Bu ağrı uşaqlığın yığılması ilə əlaqədardır. Bundan başqa təbii doğuş zamanı qarının ön divarının əzələlərinin (press əzələlərinin) aktiv iştirakına görə əzələ toxumasında yığılan laktat da ağrı hissi gətirə bilər.

Qadınların bir qismində zahılıq dövrünün sonunda aybaşılar bərpa oluna bilir. Bu deməkdir ki, qadının orqanizmi növbəti hamiləliyə hazırdır. Lakin digər qismində, xüsusi ilə süd verən analarda, menstrual sikl bir neçə ay ərzində bərpa olmur. Hər iki vəziyyət normal sayılır.

Normal zahılıq dövründə qadının ümumi vəziyyəti yaxşı, bədən temperaturu normal, ana südü isə körpəyə yetəcək miqdarda ifraz olur. Bu dövr ərzində şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək çox vacibdir.

Gigiyenik qaydalar:

- Qadının dərisi təmiz olmalı, vaxtı-vaxtında (hər gün) duş almalı, gündə 2 dəfə süd vəziləri ilıq su ilə yuyulmalıdır.

- Əllərin təmizliyinə ciddi riayət olunmalıdır. Ana dırnaqlarını qısa tutmalı, hər əmizdirmədən öncə əllərini sabun ilə yumalıdır.

- Xarici cinsiyyət orqanları və aralıq nahiyyəsi ilıq su ilə öndən arxaya istiqamətində yuyulmalıdır (qasıqdan aralıq istiqamətinə). Sidik kisəsinin vaxtı vaxtında boşaldılması uşaqlığın yığılmasına kömək edir. Bu səbəbdən uzun müddətlik sidiyin saxlanılmaması məsləhət görülür. 

- Gündəlik pedlərin hər 3-4 saatdan bir dəyişdirilməsi məsləhətdir. Aralıq nahiyyəsinə qoyulan tikişlər də xüsusi qulluq tələb edir. Yuyunduqdan sonra salfetlərlə qurulanıb, tikişlər xüsusi antiseptik məhlullarla işlənilməlidir.

- Zahılıq dövründə vanna qəbul etmək, həmçinin hovuz, dəniz, çay və göldə çimmək qadağan olur. Çünki uzun müddət su ilə təmas doğuş yollarına infeksiya düşməsinə səbəb ola bilər. 

- Dar sintetik alt paltarı geyinmək töviyə olunmur.

- Əgər doğuş sırasında aralıq nahiyyəsinə tikişlər qoyulubsa, zahı qadına 7-14 gün ərzində oturmaq məsləhət görülmür. 

- Bağırsaqların normal fəaliyyəti üçün qəbzlik verən qida məhsullarından uzaq durmaq tövsiyə edilir. 

- Alt paltarı və yataq dəsti pambıqdan olmalıdır. 

Qeysəriyyə əməliyyatından sonrakı tikişə neçə qulluq edilməlidir?

Əməliyyətdan sonra mütləq vaxtı-vaxtında həkim müayinəsindən keçmək lazımdır. Hər gün yara antiseptik məhlulla işlənilir, steril sarğı qoyulur. Cərrahi doğuşdan 5-7 gün sonra tikişaçıq qoyulur. Duş zamanı tikiş nahiyyəsi ovucun içi ilə sabunlanır, ilıq su ilə durulanır. Qeysəriyyə əməliyyatından sonra zahı qadın öz körpəsinin çəkisindən artıq ağırlıq qaldırmamalıdır.

Əgər tikiş nahiyyəsində qızartı, səpki, hematoma, yaradan isə seroz, qanlı və yaxud irinli ifrazat gəlirsə mütləq həkiminizlə əlaqə saxlayın.

Fidan Həsənova

Ginekoloq