Qadının hamiləlikdən əvvəl normal çəkidə olmağı hamiləliyin müsbət gedişatı ilə nəticələnir. Hamiləlik dövründə kilo almaq üçün tövsiyə olunan nisbətlər hamiləlikdən əvvəl qadının BMI-ə (bədən kütlə indeksi) uyğun olaraq təyin olunur. 

                      Çəki (kq) 

     BMI=  _______________         

                     Boy2 (metr)

 

BMI-ə görə hər bir hamiləlik ilə çəki artımı

BMI<18.5 aşağı çəkisi. Hamiləlik vaxtında çəkinin artması – 12.5-18 kq

18.5≤BMI <24.9 normal çəkisi. Hamiləlik vaxtında çəkinin artması – 11.5 -16 kq

25≤BMI <29.9 artıq çəkidə olmağı. Hamiləlik vaxtında çəkinin artması – 7- 11.5 kq

30≤BMI piylənmə. Hamiləlik vaxtında çəkinin artması – 5-9 kq

İlk üç ayda 0,5-2 kq çəki artımı tövsiyə olunur.

Çoxdöllü hamiləlik üçün tövsiyə olunan kilo fərqlidir və mütəxəssis mülahizəsini tələb edir. 

 

Daima yemək

Gün ərzində mütəmadi yemək (əsas və aralıq yeməklər) tövsiyə olunur. Hər yeməklə müxtəlif növ ərzaqları birləşdirmək tövsiyə olunur.

Hamilə qadınlar tez-tez ürək bulanmasından əziyyət çəkirlər. Tez-tez az miqdarda yemək, yeməyi yaxşı çeynəmək əksər hallarda simptomları yüngülləşdirə bilər. Yemək və içki hissələrini bir-birindən ayırmaq, az yağlı kreker və ya kreker kimi quru qidaları yemək, soda və qızardılmış yağlardan çəkinmək də rahatlıq təmin edə bilər.

Hamiləlik dövründə şirniyyat və şirinləşdirilmiş içkilərin qəbulunu azaltmaq tövsiyə olunur. Bundan başqa doymuş yağ, xolesterol və trans yağları ilə zəngin olan qidaların qəbulu tövsiyə olunmur.

Az yağlı qidalar tövsiyə olunur. Yağ və xolesterolu az olan qidalara, yəni 5%-ə qədər yağlı süd məhsulları, yağsız mal əti, toyuq və hinduşka kimi məhsullara üstünlük verilməlidir (bişirməzdən əvvəl dərini çıxarın).     

Qızardılmış deyil, suda bişirilmiş və qaynadılmış qidalara üstünlük verilməlidir.

Kofeinli məhsulların, yəni kofeini yüksək olan enerji içkilərinin, türk qəhvəsi və qara qəhvənin qəbulunu minimuma endirmək tövsiyə olunur. Qəhvə, çay və kakaolu içkilərin qəbulu gün ərzində cəmi üç stəkana qədər azaldılmalıdır. Kofein bədənə həyəcanverici təsir göstərir. Hamiləlik dövründə kofein ananın bədənindən daha az ifraz olunur. Kofein plasentadan dölə keçir, parçalanma qabiliyyətini itirir. Bəzi  tədqiqatlar göstərir ki, gündə 150 ​​mq-dan çox kofein qəbulu erkən doğuşa səbəb ola bilər. Kofein həyəcanverici vasitə olaraq qan təzyiqi və ürək vurmalarını  artıra, qadınlarda və döldə yuxu pozuntularına səbəb ola bilər.

Kofein tərkibi içkinin növündən və hazırlanma üsulundan asılıdır. Bir filtrdə hazırlanan 250 ml qəhvənin tərkibində təxminən 100 mq kofein, bir stəkan çayda  50 mq kofein və bir stəkan  kolada 40 mq kofein var.

Şəkər əvəzediciləri kimi polisaxaridlərin də hamiləlik dövründə qəbulu tövsiyə olunmur.

Duz və monosodyum qlutamat (MSG)

Duz qəbulunu azaldaraq gün ərzində 5 qr duz (1 çay qaşığı) tövsiyə olunur. Bu  gündə 2300 mq sodyuma bərabərdir. Bu miqdarda bişmiş yeməklərdə və hazır yeməklərdə olan duz var. Ticarət məhsullarında duzun miqdarı etiketdə natrium kimi göstərilir. Xüsusən hamiləlikdən üç ay əvvəl (və ya hamiləlikdən ən az bir ay əvvəl), eləcə də hamiləlik və laktasiya dövründə bütün qadınlara (qalxanvari vəzi funksiyasından əziyyət çəkən qadınlardan başqa) lazımi miqdarda yodlaşdırılmış duzun qəbulu tövsiyə olunur. Həddindən artıq duz/natrium qəbulu qan təzyiqinə təsir göstərə bilər.

Ümumi qaydalara əlavə olaraq yeməkləri planlaşdırarkən B12 vitamini və sink qəbulunu da nəzərə almaq məsləhətdir.

 

Fol turşusu

Hamiləlik zamanı qan azlığının (anemiya) qarşısını almaq və dölün inkişafı üçün fol turşusu qəbul etmək tövsiyə edilir. Hətta yaxşı olardı ki, hamiləlikdən ən azı bir ay əvvəl qadın fol turşusu qəbul etsin (gündəlik 400 mg). Bunun üçün dəraman preparatından başqa fol turşusu (folat) ilə zəngin olan paxlalı bitkilər, sitrus və yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər qəbul etmək tövsiyə olunur. Qeyd etmək vacibdir ki, hamiləik zamanı təbii folat orqanizmin ehtiyaclarını tam təmin etmədiyinə görə fol turşusunu əlavə kimi qəbul etmək zərurəti yaranır.

Hamiləliyin ilk üç ayında fol turşunun qəbulu xüsusilə vacibdir, çünki həmin vaxt uşaqda sinir sistemi formalaşır və fol turşusu sinir borusunun qüsurlu olma riskini azaldır. Fol turşusu B qrup vitaminlərə aiddır və DNT-nın  qurulması üçün lazımdır  (DNT bədənin hər hüceyrəsinin əsas komponentidi).

Dəmir

Hamiləliyin üçüncü ayının sonunda və doğuşdan 6 həftə sonra hər gün        30mq dəmir qəbulu tövsiyə olunur. Hətta dəmir və fol turşusunun kombinə olunmuş birləşməsini qəbul etmək olar. Bundan başqa, dəmirlə zəngin olan heyvan (yağsız dana əti, hind toyuğu əti) və bitki mənşəli qidaları da qəbul etmək lazımdır. Bitki mənşəli məhsullara isə müxtəlif növ paxlalı bitkilər (məsələn, lobya, mərci, maş), yulaf yarması, quru meyvələr, badam, qoz-fındıq daxildir. Süd və süd məhsulları, qəhvə və çay dəmirin mənimsənilməsinə mane olduöundan yuxarıda tövsiyə olunan qidalarla birgə yeyilməsi məsləhət görülmür. 

C vitamini dəmirin mənimsənilməsinə kömək edir və buna görə dəmir əlavəsini  C vitamini ilə zəngin olan qidalarla (sitrus meyvələri, pomidor, bibər, kivi, yemiş və kələm) birlikdə qəbul etməyiniz tövsiyə olunur. 

Hamiləlik dövründə qanın həcmi artır, çünki dölün qan ehtiyaclarının ödəməliməsi üçün daha çox dəmirə ehtiyac olur. Dəmir çatışmazlığı  qadında yorğunluq, zəiflik, baş ağrısı, nəfəs darlığı və nəbzin artması kimi simptomlara səbəb ola bilər.  Bundan əlavə, hamiləlik dövründə döldə dəmir ehtiyatları yaranır.

   

 

Su

Hamiləlik zamanı kifayət qədər su içmək zəruridir. Suyun miqdarı fiziki aktivlikdən və ətraf mühit şərtlərindən asılı olaraq dəyişə bilər, ancaq gün ərzində əsasən su olmaqla ən azı iki litr maye qəbul etmək tövsiyə olunur. Suyu yemək zamanı və yeməkdən sonra içmək olar. Kifayət qədər maye qəbulu uşağın vaxtından tez doğulma riskini azaldır. Hamiləlik zamanı sidiyin açıq rəngli olması da yaxşı göstəricidir.

Kalsium

Kalsium dölün inkişafı, sümük sistemi üçün lazımdır. Əsas kalsium mənbələri süd və süd məhsulları, balıq konservləri (sümükləri ilə birgə sardina), soyadır. Əlavə kalsium mənbələri isə  badam, ağ kələm, gül kələm və s. hesab olunur.

Yod

Hamiləlikdən ən azı bir ay əvvəl və bütün hamiləlik boyu qadına 150-250 mikroqram yod qəbul etmək tövsiyə olunur. Həyatın bütün mərhələlərində yodun qəbulu sağlamlıq üçün faydalı bir elementdir. Yod tiroid vəzin düzgün işləməsi və hamiləlik boyu dölün beyninin normal inkişafı üçün lazimdır.

 Əsas yod mənbələri: dəniz məhsulları, süd məhsulları (xüsusilə təbii süd), yumurta və  yodlaşmış duz (1 q duzun tərkibində 30 mkq yodun olması şərtilə). Yod çatışmamazlığı tiroid vəzin funksiyasının azalmasına, endemik zoba, fiziki  və əqli inkişafın ləngiməsinə səbəb ola bilər. Hamiləlik vaxtı yod çatışmamazlığı kretinizm xəstəliyinə (əqli inkişafın ləngiməsi) səbəb ola bilər. Hətta hamiləlik vaxtı kiçik yod çatışmazlığı uşağın məktəb yaşına qədər və sonrakı mərhələlərində sinir sisteminə təsir edə bilər.

 

D vitamini

Bütün hamiləlik dövründə və hamiləlikdən sonra qadına vitamin D qəbulu tövsiyə edilir. Gün ərzində D vitaminin miqdarı 200-400 beynəlxalq vahid qəbulu olmalıdır. Yağlı balıq (qızılbalıq, sardina), qırmızı ət, yumurta, süd məhsulları D vitamini mənbələridir.

D vitamini gen tənzimləyici rol oynayır. Hamiləlik vaxtı D vitamini çatışmazlığı immun sistemin zəifləməsinə səbəb ola bilər. D vitamininin metabolik rolu var və bağırsağlarda kalsiumun mənimsənilməsində də iştrak edir.

 

 

 

Endometrioz qadınlarda uşaqlığın daxili səthini örtən endometrium təbəqəsinin uşaqlıqdan kənar yerlərdə yerləşməsidir. Xəstəliyin dəqiq səbəbi bilinməsə də, bu barədə bir çox nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür. Bunlardan ən çox diqqət çəkənlər isə aşağıdakılardır:

Genetik faktorlar nəzəriyyəsi – ailəsində  endometrioz olan xəstələr daha çox risk qrupuna daxildirlər.

Tərs axım mensturasiya nəzəriyyəsi – aybaşı qanaxması ilə birgə uşaqlığın daxili səthindəki hüceyrələr vagina yoluyla bədəndən kənar edilir. Bəzən az miqdarda geriyə doğru axım baş verir, uşaqlığın daxili səthini örtən hüceyrələr uşaqlıq boruları ilə qarın boşluğuna doğru axır və buradakı orqanlarda yerləşərək endometrioza səbəb olur.

Qan və limfa vasitəsiylə yayılma, immun sistemin fəaliyyətindəki çatışmazlıqlar və bir çox nəzəriyyələrin mövcud olmasına baxmayaraq heç bir nəzəriyyə xəstəliyin yaranma səbəbini tam açıqlaya bilmir.

 

Endometriozun əlamətləri nələrdir?  

Endometriozlu xəstələrin əsas şikayəti mensturasiya zamanı baş verən ağrılarıdır. Zaman keçdikcə ağrılar şiddətini artıra bilər. Xəstəliyin digər çox yayılmış əlamətləri cinsi əlaqə zamanı ağrılar, sidiyə çıxma və ya defekasiya (nəcisə çıxma) zamanı baş verən ağrılar, sonsuzluq, ishal, qəbizlik, yorğunluq və s. Endometrioz zamanı baş verən ağrılar heç də həmişə xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi ilə uyğun gəlmir, bəzən  yüngül ağrılar zamanı kəskin endometrioz, şiddətli ağrılar zamanı isə yüngül dərəcəli endometrioz təyin edilər.

 

Endometriozun diaqnostikası necə aparılar?

Endometrioz diaqnozunun qoyulması üçün bir çox müayinələr edilir – ginekoloji və ya çanaq müayinəsi, USM, MRT və laparoskopiya. Lakin ən etibarlı üsul laparaskopiyadır ki, bu zaman biz həm biopsiya alaraq diaqnozumuzu təsdiqlərik, həm də endometriozlu nahiyyələri tam olaraq çıxararaq müayinə və müalicəmizi birlikdə tamamlamış oluruq.

 

Endometrioz müalicəsi

Endometriozlu xəstərə ağrı şiddətini zəiflətmək üçün qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar yazılır. Hamiləlik planlamayan xəstələrdə hormonal müalicəyə başlamaq olar, lakin nəzərə alınmalıdır ki, hormonal müalicə birdəfəlik həll yolu deyildir və müalicə bitdikdən sonra xəstəlik əlamətləri yenidən qayıda bilər. Buna görə də hazırda endometrioz üçün ən effektiv müalicə məhz cərrahi müalicədir.

                                                                                           

 

Fiziki aktivlik hamiləlik və zahılıq dövründə qadın və onun uşağı üçün çox faydalıdır .Məsələn, gündə 30 dəqiqə (45 dəqiqədən çox olmamaq şərti ilə) zirək yeriş kimi fiziki aktivlik hamiləlik və zahılıq dövründə ürəyin və ağciyərlərin sağlamlığı üçün çox faydalıdır. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, mülayim-güclü fiziki aktivlik hamilə qadınların əksəriyyəti üçün riskli deyil. 

Hamilələrin fiziki aktivlik barəsində həkimdən məsləhət almalı olduğu hallar:  

• Ürək və ağciyər xəstəlikləri 

• Qanaxma

• Arterial təzyiq

• Cift gəlişi

• Şəkərli diabet

• Qıcolma və.s

Hamiləlik dövründə fiziki aktivlik həftədə 3 dəfə 15 dəqiqə mülayim aktivlikdən başlamalı və tədricən müddəti artmalıdır. 

Aktivliyin intensivliyinin düzgün seçilməsini qiymətləndirmək üçün yaxşı test danışmaqdır. Fiziki aktivlik zamanı söhbət etdikdə əgər təngnəfəslik həddindən çox olursa, deməli aktivliyin gərginliyini azaltmaq lazımdır. 

Aşağıda göstərilən hallarda fiziki aktivliyi dayandırmaq və həkimə müraciət etmək lazımdır: 

• Həddindən çox təngnəfəslik

• Ürəkdə ağrı və döyüntü

• Baş gicəllənməsi

• Doğuşun başlanması

• Qanaxma

• Qarın bel nahiyyəsində ağrılar və s.

 

Hamiləlik dövründə fiziki aktivlik zamanı nəyə diqqət etmək lazımdır?

• İsti havada fiziki aktivlikdən çəkinmək 

• Yüksək fiziki aktivlik zamanı qidalanmaya diqqət etmək 

• Temperatur 32 və daha yüksək olan  suda üzməmək 

• Yüksəkliyə çıxmamaq 

 

Şübhəli COVİD-19 olan hamilə qadınlarda diaqnostik metodların tətbiqi xüsusiyyətləri: 

1. Döş qəfəsinin kompüter tomoqrafiyası COVID-19 (fetusa aşağı dozada radiasiya verir və hamiləlik dövründə ağlabatan şəkildə istifadə edilə bilər). KT üçün xəstənin məlumatlı razılığını almaq, habelə qarını qoruyucu xüsusi bir ekranla örtmək lazımdır (rentgen qoruyucu önlük).

2. Maqnit  rezonans tomoqrafiyası venadaxili gadolinium kontrastı olmadan hamiləliyin istənilən mərhələsində aparıla bilər. Hamiləlik dövründə diaqnostik ultrasəs müayinəsinin dölə zərərli təsir göstərdiyinə dair heç bir dəlil yoxdur. Bununla birlikdə, mexaniki və istilik indekslərinin 1.0-dən az olması tövsiyə olunur.

3. Exo-KG hamilə qadınlar, doğuşda olan qadınlar və tənəffüs çatışmazlığı əlamətləri olan qadına tövsiyə olunur.

4. Mümkünsə, bütün planlaşdırılan ziyarətlərin vaxtını dəyişdirin. Mümkün olan maksimum fasilədə xəstələrin ziyarətini planlaşdırın

 

Hamiləlik dövründə COVID-19 müalicəsinin xüsusiyyətləri

Xəstəliyin orta və ağır formaları COVID-19 olan hamilə qadınların xəstəxanaya yerləşdirilməsinə dair göstərişdir. Xəstəliyin yüngül forması ilə hamilə qadınlar, mümkün olduğu təqdirdə, yerli terapevt və antenatal klinikanın mama-ginekoloqunun nəzarəti altında evdə müalicə ala bilərlər. Şübhəli, ehtimal olunan və ya təsdiqlənmiş COVID-19 xəstəliyi olan xəstələr, ilk növbədə, tibbi müayinəyə göndərilməlidir.

 

Etiotrop müalicə

Hamiləlik və laktasiya dövründə qadınlarda COVID-19 üçün etiotropik müalicə hələ inkişaf etdirilməyib. Ribavirin və rekombinant interferon beta-1b hamiləlik zamanı əks göstərişdir. Bununla birlikdə, etiotropik bir müalicə olaraq, sağlamlıq səbəbi ilə yeni koronavirusa qarşı təsirini nəzərə alaraq antiviral dərmanlar təyin etmək mümkündür. Digər hallarda, hamiləlik dövründə və ana südü ilə qidalanma zamanı təhlükəsizliyi nəzərə alınmalıdır.

Lopinavir + ritonavir dərmanlarının təyin edilməsi anaya gözlənilən fayda döl üçün potensial riskdən çox olduqda mümkündür: 400 mq lopinavir + 100 mq ritonavir tablet şəklində 14 gün ərzində hər 12 saatdan bir təyin olunur. Peroral qəbul edilməsi mümkün deyilsə, dərmanlar (400 mq lopinavir + 100 mq ritonavir) nazogastral borudan süspenziya (5 ml) şəklində 14 gün ərzində hər 12 saatdan bir tətbiq olunur.

Müalicəyə mümkün qədər erkən başlamaq lazımdır ki, bu da sağalmanı tezləşdirir. Xəstəliyin ağır gedişi olan hamilə qadınlar üçün antiviral dərmanlar xəstəliyin başlanğıcından sonrakı bir tarixdə təyin olunmalıdır. Əmizdirən qadınlara antiviral dərmanlar təyin edərkən, ana südünə davam etmə qərarı ananın vəziyyətinin şiddətindən asılıdır.

 

Patogenetik müalicə

İlk seçim antipiretik dərman gündə 4 dəfəyə qədər (gündə 4 q-dan çox olmamaqla) 500-1000 mq-da təyin olunan parasetamoldur. Hamiləliyin birinci və ikinci trimestrlərində ibuprofen (3-5 gün ərzində gündə 3-4 dəfə 200-400 mq; maksimum gündəlik doz 1200 mq) və ya selekoksib (gündə 2 dəfə 100-200 mq) 3-5 gün; uzunmüddətli istifadə üçün maksimum gündəlik doz 400 mq). Hamiləliyin üçüncü trimestrində ibuprofen və selekoksib əks göstərişdir.

 

Simptomatik müalicə

Hamiləlik dövründə (I, II və III trimestrlər), doğuşdan sonrakı və abortdan sonrakı dövrdə, mukolitik maddələrdən  və bronxodilatatorlardan (ipratropium bromid + fenoterol  hərəsindən 20 damcı) istifadə etmək mümkündür  (gündə 2 dəfə 4 - 4 ml fizioloji məhlulla). Doğuşdan sonraki və abortdan sonrakı dövrdə salbutamol bronxodilatator kimi də istifadə edilə bilər (gündə 2 dəfə  2,5-5 mq 5 ml fizioloji məhlulda ). Yetərli tənəffüs dəstəyi kompleks terapiyanın zəruri bir hissəsidir. Sətəlcəm olan bütün hamilə qadınlarda oksigen doyma dəyərləri təyin olunmalıdır.

Koronavirus infeksiyası üçün reanimasiya şöbəsinə köçürməsinin göstəriciləri: nəfəs almaq > dəqiqədə 25, SpO2 <% 92, həmçinin digər orqan çatışmazlığı .

 

 

 

Mürəkkəb infeksiya formaları üçün antibiotik terapiyası

Mürəkkəb infeksiya formaları olan xəstələrdə xəstəxanaya yerləşdirildikdən sonra ilk dörd saat ərzində antibiotik terapiyası təyin olunmalıdır. Xəstəliyin ağır gedişi olan xəstələr üçün antibakterial dərmanlar venadaxili tətbiq olunur.

İkincili viral-bakterial sətəlcəmdə (ən çox ehtimal olunan patogenlər Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus və Haemophilus influenza) aşağıdakı antibiotik terapiya rejimlərindən istifadə etmək üstünlük təşkil edir:

• sefalosporin III nəsil makrolid

• qorunan aminopenisilin makrolid

Üçüncü dərəcəli bakterial sətəlcəmdə (ən çox ehtimal olunan törədicilər Staphylococcus aureus, Haemophilus influenza metisilinə davamlı suşlarıdır) aşağıdakı dərmanların təyin edilməsi (müxtəlif kombinasiyalarda) əsaslandırılır:

• IV nəsil sefalosporin makrolid

• karbapenemlər

• vankomisin

• linezolid

Hamiləlikdə əks göstəriş antibakterial dərmanlar arasında tetrasiklinlər, ftorxinolonlar və sulfanamidlər var.

 

Alimlər hesab edir ki, tütün toksinləri birbaşa dölün hüceyrəsinin DNT-ə xəsarət yetirməklə demək olar ki, ilk növbədə beyin, ürək və ağ ciyər olmaqla bütün bədənə mənfi təsir edir. Bundan başqa, siqaretin 11 mənfi tərəfini göstərmək olar.

1. Əvvəla, nikotin törəmələri yumurtalıq fəaliyyətini dayandırır, hamilə qalmamaq ehtimalını azaldır. Nikotin törəmələri fallopiya boruların daralmasına səbəb olur və buna görə hamiləlik çox vaxt uşaqlıqdan xaric olan yerdə inkişaf edir.

2. Hamiləliyin düşüklə nəticələnməsi, ölü uşağın doğulması, erkən doğuş, az çəkili uşağın dünyaya gəlməsi kimi risklər artır. Orta hesabla siqaret çəkən anaların dünyaya gətirdiyi uşaqların çəkisi digərlərinə nisbətən 320 qr az olur.

3. Yarımçıq doğulmuş və az çəkili yenidoğulmuşlarda çoxsaylı patologiyaların (eşitmə və görmə qabiliyyətin pozulmasın, əqli inkişafın ləngiməsi) olma şansı əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

4. Həm ananın, həm də dölün həyatına təhlükə yaradan müxtəlif ginekoloji patologiyalar yara bilər.

5. Döldə anadangəlmə qüsurların (ürək qüsurları, dovşandodaqlıq , qurdağızlıq) yaranma riski artır.

6. Uşaqda serebral iflici olma riski artırır.

7. Körpələrdə “səbəbsiz ölüm” sindromun riski artır.

8. Uşaqda ağciyər xəstəliklərin, xüsusilə astmanın artmasına səbəb olur.

9. Uşaqlarda piylənmə riski artır.

10. Uşağlarda kəskin leykozun (qan xərçəngi) riski artır.

11. Gələcək nəsildə autizmin yaranma ehtimalını artırır.

 

Rh faktor əslində altıncı hamiləlik həftəsində əmələ gəlməyə başlayan qan hüceyrələrinin və qırmızı qan hüceyrələrinin səthindəki kiçik hissəciklərdir. Rh (-) mənfi bir ananın Rh (+) pozitiv bir körpəsinə hamilə olduğu zaman qan uyğunsuzluğu meydana gəlir. Körpənin RH (+) pozitiv olması, bu faktoru atadan aldığını göstərir. Bu səbəbdən hamiləlik müayinəsinə gələn bir cütlükdən ananın və daha sonra həyat yoldaşının qan qrupu barədə soruşulur. Əgər həyat yoldaşı RH (+) və hamilə RH (-) olarsa, qan uyğunsuzluğu ola bilər. Hamiləlik və ya doğuş (xüsusilə doğuşun III dövründə) Rh (-)  ananın qan dövranına cift vasitəsilə Rh (+) döl qanının az miqdarda sızması prosesində ananın immun sistemini aktivləşdirməsi nəticəsində anti-D anticismlərin əmələ gəlməsinə Rh izoimmnizasiya deyilir. Bu anticismlər dölə aid eritrositləri parçalayır. Rh qan uyğunsuzluğu zamanı döldə anemiya, hidrops, beyin zədələnməsi və ürək çatışmazlığı kimi ağırlaşmalara səbəb ola bilər.

Rh izoimmunizasiyaya səbəb olan vəziyyətlər :

• Doğuş, qeyseriyyə əməliyyatı

• İnkişafdan qalmış hamiləlik, özbaşına düşüklər, süni abort (8-ci həftədən etibarən)

• Amniosentez, kordosentez

• Ektopik hamiləlik

• Dekolman plasenta

• Qanamalı düşük təhlükəsi

• Xorion xovlarının biopsiyası  

• Döldaxili hemotransfuziyalar

• Qarın nahiyəsinə vurulan zədələr

• Əkizlər (doğuşda risk ehtimalı)

• Ciftin əllə ayrılması və xaric edilməsi

• Rh uyğun olmayan qanın köçürülməsi 

• Qanamalı plasenta previa

 

Qan uyğunsuzluğu zamanı ilk hamiləlikdə ümumiyyətlə problem olmaya bilər. Çünki ananın immun sistemində anticismlər əmələ gələnə qədər hamiləlik müddəti başa çatır. Doğuşdan sonra bunun qarşısı alınmazsa, sonrakı hamiləliklərdə bədən yad qan gördüyü zaman immum sistemi aktivləşərək dölün eritrosilərini məhv etməyə başlayır. Bununla birlikdə, ikinci və sonrakı hamiləliklərdə risk artır.

Qanda uyğunsuzluğun inkişafının qarşısını almaq üçün adətən hamiləliyin 24-26 cı  həftələrində anti-D immunoqlobulin (RHOGAM) inyeksiyası aparılır. Əgər doğulan  uşağın qan qrupu Rh müsbət olarsa, doğuşdan sonra ilk 72 saat ərzində qan uyğunsuzluğu inyeksiyası (Rh Ig) vurulacaqdır. Anti-D immunoqlobulin, körpədən anaya keçə bilən Rh (+) qan hüceyrələrini onları görmək və onlara qarşı anticismlər yaratmaq qarşısını alır. Qoruyucu iynə ananı gələcək hamiləliklərdə qorumağa davam edir.

Hamilənin qan zərdabında sərbəst vəziyyətdə olan Rh anticismlərini aşkarlamağa və onların spesifikliyini müəyyən etmək üçün qeyri-düz Kumbs sınağı aparılır. Bu test normal olaraq mənfi olmalıdır. Müsbət olduqda izoimmunizasiya olunmuş Rh uygunsuzluğu olur və pozitivliyin şiddəti ilə xəstəliyin fetusa vurduğu ziyan arasında elaqə yaranır.

 

Mənbə 

1. ACOG Management of Alloimmunization

 

   

 

Hamiləliyin diaqnostikası adətən amenoreyanın (aybaşının olmaması) müddətinə, uşaqlığın ölçülərinin böyüməsinə, hamiləlik testinin pozitiv (müsbət) olmasına əsasən qoyulur. Həmçinin süd vəzilərinin böyüməsi və ağrılı olması da təyin edilir. Hamiləliyi erkən müddətdə aşkar etmək daha vacibdir, çünki zərərli substansiyaların   (rentgen şüaları, dərmanların teratogen təsiri) dölə təsirinin daha tez qarşısı alınır. Hamiləliyin diaqnostikası üçün olan əlamətləri bir neçə qrupa bölmək olar:

1. Hamiləliyin şübhəli əlamətləri

Amenoreya (aybaşının kəsilməsi). Tək amenoreyaya görə demək olmaz ki, hər hansı bir qadın hamilədir. Hamiləlikdən başqa, emosional stres, endokrin pozuntular, bəzi dərman preparatları, xronik xəstəliklər, sidik-cinsiyyət sisteminin şişləri zamanı da amenoreyaya rast gəlinir.

1. Ürəkbulanma və qusma. 50% hamilədə 2-12 həftə arası ürəkbulanma və qusmaya rast gəlinir. Qusma adətən, səhərlər daha çox olur, emosional gərginlik zamanı artır. Ağır dərəcəli ürkbulanma, qusma çoxdöllü hamiləlikdə və beçəxorda qanda xorionik qonodotropinin (HCG) artmasına bağlı yaranır. Qida zəhərlənməsi, mədə-bağırsaq xəstəliklərində də ürəbulanma və qusma olur.

2. Mastodiniya – süd vəzilərinin ağrılı olması süd vəzi axarlarının hamiləliklə bağlı yaranan dəyişikliklərə reaksiyasıdır. Menstrual tsikldan öncə də süd vəzilərinin ağrılı olması olur, tək hamiləliyə bağlı simptom deyil. 

3. Süd vəzilərindən ağ mayenin gəlməsi hamiləliyin 16 həftəsindən sonra olur. Həmçinin prolaktin yüksəkliyində də görülə bilir.

4. Dölün hərəkətinin hiss olunması. İlk hamiləlikdə 18-20, təkrar hamiləlikdə 14-16 həftədə hiss olunur. Dölün hərəkəti yanlışlıqla bağırsağın peristaltikası –  hərəkətilə səhv salına bilər.

5. Tezləşmiş diurez (sidik ifrazı), nikturiya (gecə sidiyə getmə) sidik kisəsinə böyümüş uşaqlıq tərəfindən olunan gərginliyin, mexaniki təzyiqin nəticəsində baş verir. 

Həkimlər hələ də virusun dölün inkişafına necə təsir etdiyini az bilir. Bununla birlikdə, koronavirus infeksiyası vəziyyətində hamilə qadınlarda digər sağlam insanlara nisbətən daha şiddətli simptomlar göstərilmir. Əksər insanlar kimi hamilə qadınlar da xəstəliyi ya yüngül, ya da orta ağır vəziyyətdə – öskürək, qızdırma, təngənəfəslik, baş ağrısı və iybilmə hissinin itməsi əlamətlərinin müşayiətilə keçirir və sağalırlar. Əksər qadınlar bir neçə gün ərzində sağalırlar.

Son dərəcə nadir hallarda hamilə qadınlarda ciddi simptomlar olur. Ürək problemi, astma, diabet, böyrək və ya qaraciyər xəstəliyi olanlar xüsusi bir risk qrupundadır və evdə qalmaları və mümkün olduqda hər hansı bir sosial təmasdan çəkinmələri tövsiyə olunur. Bəzi  viruslar hamiləlik üçün daha təhlükəli ola bilir, lakin koronavirusla bağlı hələ ki, belə hallara rast gəlinməyib.

Hamiləlik dövründə böyüyən döl qadının ciyərlərinə və ürəyinə təzyiq göstərməyə başlayır və qan dövranını çətinləşdirir. Gələcək ananın COVID-19 ilə yanaşı ağır bir xəstəliyi varsa, bu, vəziyyəti daha da çətinləşdirə və tənəffüs problemləri yarada bilər. Belə hallarda hamilə qadınlar xəstəxanada həkim nəzarəti altında olmalıdır.

Koronavirusla bağlı tənəffüs problemı olan qadınların əksəriyyətində həkimlər qadının nəfəs almasına kömək etmək üçün qeysəriyyə əməliyyatına müraciət etməli olurlar. Erkən doğum riskinin artmasıyla bağlı dəlillər isə yoxdur.

 

Virusun anadan dölə keçməsi mümkündürmü?

Bu mümkündür. Uşağın anadan koronavirusa yoluxması hallarını bilirik. Çində aparılan bir araşdırmada COVID-19 olan 33 hamilə qadından üç yoluxma faktı aşkarlanmışdır. Körpənin nə zaman (uşaqlıq yolunda, doğuş zamanı və ya doğuşdan sonrakı ilk anlarda) yoluxduğunu dəqiq müəyyənləşdirmək çox çətindir.

 

Hamiləsinizsə və virusa yoluxduğunuzu düşünürsünüzsə, nə etməlisiniz?

Soyuqlama və buna  bənzər simptomlarınız varsa, evdə qalın və həkiminizə müraciət edin. Həkimlə görüş planlaşdırmısınızsa, simptomlarınız barədə ona məlumat verin və müayinəni daha sonrakı bir tarixə təyin edin.

COVID-19 diaqnozu təsdiqlənərsə, xəstəliyin yüngül forması olduğu halda  hamilə qadınlar terapevt nəzarəti altında evdə müalicə ala bilərlər. Xəstəliyin orta və ağır formaları olduqda xəstəxanaya yerləşdirmə tələb olunur. Hamilə qadının təcrid olunmuş tək nəfərlik bir palataya yerləşdirilməsi tövsiyə olunur.

 

 

Hamiləlik üçün planlaşdırma həqiqətən vacibdir, xüsusən də indiki dövrdə. Hamiləlik, hətta tamamilə sağlam bir qadının bədəni üçün ciddi bir sınaqdır. Əvvəlcədən hazırlaşmadan hamilə olmaq yoxlanılmamış bir təyyarədə uçmaq kimidir. Təyyarələr hər uçuşdan əvvəl sınaqdan keçirilir. Bəs yeni bir insana həyat verməyə hazır olan bir qadın niyə orqanizminin sağlamlığını yoxlatmasın?  Axı, gələcək körpənin həyatı, qadının öz sağlamlığına münasibətindən asılıdır. 

Hamiləliyə hazırlıq prosesi olduqca mürəkkəbdir və bir neçə mərhələdən ibarətdir.  Cütlüyün hamilə qalmağı planlaşdırdığı vaxtdan bir neçə ay əvvəl (ən azı üç) planlaşdırmağa başlamağa dəyər. Körpənin doğulması və dünyaya gətirilməsinin bir qadının işi deyil, evli bir cütlüyün işi olduğunu başa düşmək lazımdır. Bu səbəbdən hamiləliyin planlaşdırılmasında atanın aktiv iştirakı özü üçün, həyat yoldaşı və gələcək körpə üçün son dərəcə zəruri və vacibdir.

Planlaşdırmanı həkimlərin köməyi olmadan etmək mümkün olmayacaqdır. Bir ginekoloq qəbulunda olmaq xəstəlikləri müəyyənləşdirməyə və vaxtında müalicə etməyə imkan verəcəkdir. İlk qəbuldan sonra qadının hamilə qalmaq üçün nə qədər hazır olduğunu öyrənmək üçün gələcək valideynlər bir neçə müayinədən keçirlər. Ginekoloq, hamiləliyi planlaşdırmazdan əvvəl bir qadının hormonal kontraseptivlərlə qorunması halında nə edəcəyinizi söyləyəcəkdir.  Planlaşdırılan hamiləlikdən 3 ay əvvəl hormonal kontraseptivlərin qəbulunu dayandırmaq lazımdır.

Gələcək bir ana üçün yalnız sağlam bir qadının sağlam bir körpə daşıyacağını və dünyaya gətirə biləcəyini başa düşməsi vacibdir. Bu baxımdan, hamilə olmaqdan çox əvvəl öz sağlamlığınızın qayğısına qalmağa başlamalısınız.  Yaxşı fiziki forma, xəstəliklərin olmaması, düzgün bəslənmə və pis vərdişlərin tərgidilməsi, gigiyena standartlarına riayət etmək və sağlam həyat tərzi – bunların hamısı qadın orqanizminə faydalı təsir göstərir və hamiləliyi asanlaşdırır. 

Bununla birlikdə, bütün vitaminlər qidadan əldə edilə bilməz.  Məsələn, bədən folik turşusunu yalnız süni formada əldə edə bilər, çünki yaşıl tərəvəzlər, lobya, və sitrus meyvələrindəki analoqu (folat) daha pis əmilir. Folik turşusu körpənin düzgün inkişafı üçün çox vacibdir və onun qəbulu hamiləlik boyu olmalıdır. Əgər qadın hamiləlik dövründə bu maddəni kifayət qədər alırsa, sinir sisteminin  patoloji olması riski minimuma endirilir.

 

Evli bir cütlüyə hansı testlərdən keçmək lazımdır?

Hamiləlik planlaşdırmadan əvvəl

1. Bir ginekoloq tərəfindən müayinə, qadın üçün kolposkopiya  

2. Qan qrupu və hər iki tərəfdə Rh faktoru. Əgər qadında Rh faktoru müsbət varsa, heç bir problem yoxdur.  Qadının mənfi Rh faktoru varsa, Rh faktoruna qarşı anticisimlər (kişi də mənfi olsa da) əmələ gəlir. Mənfi olduqda, bu testi hamiləliyin 8-ci həftəsindən başlayaraq ayda bir dəfə təkrarlayın.  Əgər qadında qan 1-ci qrupdursa, kişinin başqa bir qrupu varsa, qan qrupları ilə uyğunsuzluq mümkündür. Rh faktoruna qarşı anticisimlər analizi kimi qrup anticisimlər üçün analiz hamiləliyin 8-ci həftəsindən başlayaraq ayda bir dəfə aparılır.

3. İnfeksiyalar üçün testlər: adi yaxma və hər iki tərəfdə gizli infeksiyalar üçün PCR

4. TORCH kompleksi üçün qan testi. Məxmərək, toksoplazma, herpes, CMV, xlamidiyaya qarşı anticisimlər – kəmiyyət analizi (titrlə).  IgG anticisimlərin olması bu infeksiyalara qarşı imunitetin olması deməkdir və hamiləlik üçün bir maneə deyil. IgM-nin olması kəskin bir mərhələ olduğunu göstərir, bu vəziyyətdə planlaşdırma sağalana qədər təxirə salınmalıdır. Əgər məxmərəkə qarşı IgG anticisimlər  yoxdursa, qadına peyvənd vurulmalıdır və bundan sonra qadın 3 ay da qorunur.

5. Diş həkimi, terapevt, fluoroqrafiyası hər iki həyat yoldaşı üçün vacibdır.  Terapevtin təyin edilməsi ilə dar mütəxəssislərin məsləhətləşməsi aparılır (KBB həkimi, uroloq, endokrinoloq, kardioloq, qastroenteroloq).

6. Spermogram. Arzuolunandır, amma tələb olunmur. Spermanın keyfiyyətini müəyyənləşdirmək və gizli iltihablı bir prosesi müəyyən etmək üçün edilir (hər hansı bir yaxma və PCR-dən çox məlumatlı analiz).

7. Pelvik orqanların ultrasəs müayinəsi - hər dövrdə ən azı 2 dəfə: menstruasiya sonrası və aybaşı əvvəl.  İlk dəfə pelvik organların ümumi vəziyyəti qiymətləndirilir, ikincidə sarı cisimin əmələ gəlməsinə baxılır.  İdeal olaraq, gözlənilən yumurtlama ərəfəsində bir ara üçüncü ultrasəs müayinəsi dominant follikülü aşkar etmək üçün.

8. Reproduktiv sistem hormonları, tiroid, böyrəküstü vəzlər üçün qan analizi - göstəricilərə görə.

9. Tiroidin, süd vəzilərinin ultrasəs müayinəsi - göstəricilərə görə.

10. Hemostasiogram, koagulogram  - göstəricilərə görə.

11. Qanın ümumi klinik analizi (hemoglobin, eritrositlər, leykositlər, trombositlər, ESR, rəng indeksi, leykosit formulu). Barmaqdan qan.  Ümumi sidik analizi (səhər sidik tamamilə yığılır).

12. Sifilis, HİV, hepatit B və C üçün qan - hər iki həyat yoldaşı üçün.

13. Ailədə irsi xəstəliklər, spontan abortlar varsa, tibbi genetik konsultasiyadan məsləhət alın.

 

Valideynləri və qadınları çox narahat hirsutizmin bir növü olan idiopatik hirsutizm haqqında məlumat vermək istəyirəm.

Hirsutizm nədir?  Hirsutizm dedikdə ilk nəyi düşünmək lazımdır?

Hirsutizm-Qadınlarda və daha çox gənc qızlarda üzdə,çənədə,üst dodaqda,çənəaltı nahiyədə, sinə arasında,süd vəzisi giləsi ətrafında,qarın və göbək ətrafında(androgenə həssas bölgələrdə) kişilərə xas tüklərin yaranmasıdır.5% qadınlarda rast gəlinir.

Hipertrixozla səhv salına bilir.Hipertrixoz-androgenə həssas olmayan bölgələrdə yumşaq və nazik tüklərin olmasıdır.Məsələn: çənəaltı nahiyədə nazik tük örtüyü var,burada tek örtüyünün artması-hipertrixoz,qalın,tünd,uzanan tüklərlə əvəzlənməsi-hirsutizmdir.

İdiopatik və ya konstitusional hirsutizm-androgenlərin(yəni kişi cinsi hormonları) artması olmadan yaranan normadan artıq tük örtüyünün olmasıdır.Adətən müəyyən etnik qruplarda,xüsusən də Aralıq dənizi ətrafında daha çox rast gəlinir.

Bu zaman qadının normal menstrual tsikli və qan plazmasında normal testoteronun səviyyəsi müşahidə olunur.Bu növ hirsutizmin səbəbi hələ də məlum deyil.Müəyyən olunub ki,bu qadınlarda dəridə 5@ reduktazanın aktivlik səviyyəsi yüksəkdir.

Qanında sərbəst və ümumi testosteronun səviyyəsi,menstrual tsikli müntəzəm olan qadınlarda diaqnostikası aparılır.Mütləq prolaktinin yüksək səviyyəsi və qalxanvari vəzin funksiyası inkar olunmalıdır.

Bu tip hirsutizm müalicəyə tabe deyil.Dərman müalicəsinə ehtiyac yoxdur.İlk növbədə irsiyyət araşdırılmalıdır!

Prenatal diaqnostika nədir-dölün bətndaxili inkişaf dövründə rast gəlinən irsi və qazanılmış patologiyaların doğuşa qədər aşkarlanmasıdır.İİnvaziv və qeyri-invaziv olmaqla iki qrupa bölünür.lk dəfə prenatal diaqnostika 1977-ci ildə,plazma alfa feto protein (AFP) kəşf olunduqdan sonra aparılmışdır.Böyük Britaniyada aparılan müayinədə hamiləliyin 16-18 həftəsində olan qadının qanında AFP yoxlanılmışdır və onun artma tezliyi sinir borusu qüsurlarının artması ilə düz mütənasib olmuşdur.Daha sonra bu diaqnostik metodlar daha da təkmilləşdirilmişdir.Hal-hazırda nəinki sinir borusu qüsurları,həmçinin 21-ci,13-cü,18-ci-ci xromosomların trisomiyaları(Daun,Patau,Edüards sindromları) və digər genetik xəstəliklər,metabolizm pozğunluqlarının da diaqnostikası aparılır.

Rastgəlmə tezliyinə görə risk qrupunda olan qadınlar:

-35-40 yaşın olması

-ilk gec doğan qadın

-anamnezində irsi və somatik xəstəliklər(şəkərli diabet)

-anamnezində  və irsiyyətdə genetik xəstəlikləri olan uşaqların olması

-spontan və adəti düşüklər

İlkin prenatal diaqnostika aiddir:

-USM

-NİPT(non-invaziv prenatal test)

Hamiləlik müddətində üzə çıxan və doğuma qədər davam edə bilən ciddi xromosom anormallıqlarının daha  erkən müddətdə müəyyən edilməsilə bərabər hamiləlik təqiblərində edilən ikili və üçlü tarama testlərinə görə  daha yüksək effektivliyə malikdir. Cəhd olunan bir müdaxiləyə ehtiyac qalmadığı üçün düşük riski yoxdur.Non invazivdir.NİPT testinin düşük riskli çıxması uşağın genetik olaraq bütünlüklə sağlam olacağı mənasına gəlmir, test sadəcə müəyyən DNA sahələrini müəyyən edir. Baxılan xromosomlar və genetik xəstəliklər yönümündən 98%-in üzərində bir doğruluq payı olmasına baxmayaraq NIPT testi bir diaqnostik test deyil, baxış testidir. Bu səbəblə nəticənin riskli çıxması halında mütləq bir prenetal test ilə dəstəklənməsi gərəklidir.

NIPT Testi Nə Vaxt Və Necə Həyata Keçirilir?

Testin normal nəticə verməsi üçün ananın qanından əldə edilən döl DNA-sının müəyyən bir miqdarda olması lazımdır. Bu səbəblə hamiləliyin 10. həftəsindən etibarən məsləhət görülür. Daha öncəsində tətbiq olunan testlərdə nəticə alınamama riski yüksəkdir. Test üçün istehsal olunmuş özəl borulara 10 ml qan alınması işləm üçün kifayət edir.

İkili tarama testi

11-14 həftəlik hamiləlik müddətində USM vasitəsilə CRL (büzdüm-təpə) ölçüsü alınır.NT-ənsə qalınlığına baxılır.(norma <3.5mm).Burun sümüyünün varlığı önəmlidir.(norma:var)

USM ilə eyni gündə nəticələr qeyd olunaraq,ikili tarama tesi verilir.Bu zaman,qanda B HCG və PAPPA yoxlanılır.BHCG-hamiləlik zamanı ciftdəki hüceyrələr tərəfindən sintez olunan hormondur.İlk 3 ayda miqdarı artır.Çoxdöllü hamiləlikdə,genetik qüsurlarda,beçəxorda,stimulyasiya məqsədilə istifadə olunan dərman preparatları zamanı BHCG artır.PAPPA-plasenta tərəfindən sintez olunur,hamiləliyin müddəti artdıqca artır.Adətən BHCG yüksək,PAPPAnın aşağı olması,ikili testin nəticəsinin pozitiv olmasına işarədir və amniosentez,CVS-ə göstərişdir.

-üçlü tarama testi

Hamiləliyin 16-20həftəsində aparılır.En uyğun həftə-18 həftə hesab olunur.Üçlü testin ikili testdən fərqi sinir borusu defektlərini aşkarlamasıdır.Bunun üçün AFP istifadə olunur.AFP.in normadan 2 dəfə çox çıxması sinir borusu qüsurlarına işarədir.Effektivliyi 60%dir.

-dördlü test

Hamiləliyin 15-22 həftəsində aparılır.Üçlü testdən daha informativdir,çünki üçlü testin markerlərinə İnhibin A əlavə olunmasıyla tamamlanır.Effektivlik 80%-ə qədər yüksəlir.

Prenatal diaqnostikada istifadə olunan bu testlərdə bir kənaraçıxma olarsa,dəqiqləşdirmək məqsədilə amniosentez və CVS aparılır.

İnvaziv müayinə metodlarına amniosentez və CVS daxildir.

-Amniosentez

Amniosentez -incə bir iynə vasitəsilə USM altında dölyanı mayenin çəkilərək genetik (xromosom) xəstliklərə görə müayinə olunmasıdır.Adətən 15-17ci həftələrdə aparılır.Daha erkən 12-14 həftələr arası da oluna bilər.15 həftə və daha tez aparılması erkən və gec düşük təhlükəsini artırır.Hər 100 qadından biri (1%) düşük riski var.Ananın rezusu RH(-) dirsə,işləm sonrası anaya anti-D-immunoqlobulin vurulmalıdır!

-CVS(Xorion xovlarının biopsiyası)

Chorionic villus sample (CVS), inkişaf edən döldə ciddi xromosom pozğunluqlarını göstərən prenatal testdir. Bu test məqsədi plasentanın bir hissəsini götürərək, toxumanın genetik tərkibini təhlil etməkdən ibarətdir. Cari araşdırmalar göstərir ki, CVS amniosentezə nisbətən daha az riskli metodlardan biridir.

CVS-in üstünlüyü: Hamiləlik dövründə təxminən 10-12 həftə müddətində həyata keçirilə bilər.CVS nəticələri amniosentezlə müqayisədə qeyri-qənaətbəşdir və amniosentezdən fərqli olaraq sinir borusu qüsurları haqqında məlumat verə bilməz.

Sağlam hamiləlik-sağlam gələcəyin başlanğıcıdır!!!

Çay və qəhvə içmək ölkəmizdəki bir çox insan üçün böyük bir zövqdür; Bəziləri üçün bu, əvəzolunmaz bir vərdişdir. Unudulmamalıdır ki, demək olar ki, hər gün formada qalmaq, enerjini yüksək saxlamaq və ya sadəcə xoş bir söhbətə yoldaşlıq etmək üçün içdiyimiz qəhvə və çayın tərkibindəki kofeinin ciddi zərərləri vardır. Xüsusilə hamiləlik dövründə həddindən artıq kofein qəbulunun körpənizin sağlamlığı üçün geridönməz fəsadlara səbəb olacağını heç düşünmüsünüzmü? Kofein, təbiətdə ən az 63 bitkinin toxum və yarpaqlarında olan bir maddədir. Hər kəsin çay, qəhvə və kola kimi içkilərlə demək olar ki, hər gün qəbul etdiyi bir maddədir. Hamiləlik dövründə gələcək anaların kofein qəbulu, bilərəkdən və ya bilməyərəkdən içkilər və yeməklər vasitəsilə alınır. Kofein maye yolu ilə (içkilərlə) qəbul edildikdə, daha sürətlə mənimsənilir və ciftdən dölə keçir.Vücuda hər 200 mq kofein daxil olduqda, ciftdə qan axını 25% azalır və kofein körpəyə keçir. Gələcək anada olan kofeinin yuyulmasını təmin edən maddələr mübadiləsi döldə və ciftdə yoxdur. Bu səbəbdən, xaric olmayan kofein döldə daha yüksək səviyyədə tapıla bilər. Uzun müddət kofein istifadəsi olan hamilələrin körpələrində bətndaxili inkişaf ləngiməsi müşahidə edilmişdir. Alınan kofein miqdarının körpənin inkişafına necə təsir etməsini cavablandırmaq çətin bir sualdır. Hamilələrin fərqli metabolik, ekoloji və genetik xüsusiyyətlərindən asılıdır. Mövzu ilə əlaqədar nəşr olunan elmi araşdırmanın nəticələrinə görə; Gündə 200 mq kofein qəbul edildikdə dölün çəkisi 60-70 qr azalır. Eyni araşdırmada 1)hamiləlikdən öncə 300 mq kofein qəbul edib,hamiləlik dövründə bu miqdarı gündə 50 mq -a qədər azaldan gələcək anaların körpələri və 2)kofein qəbulunu hamiləliyin ilk günlərindən 300 mq -da davam etdirən hamılələrin gələcəkdə doğulan körpəıərinin çəkiləri müqayisə edildi. Kofein qəbulunu azaltmayan gələcək anaların körpələrinin çəkilərində 160 qr. azalma aşkar edilmişdir. Kofein qəbulu artdıqca,döldə bətndaxili inkişaf ləngiməsinin dərəcəsi artməşdır; Beləliklə, hər mq kofein körpənin inkişafına mənfi təsir göstərir. Bildiyimiz kimi,hamiləlik dövründə dəmirə olan tələbat artır. Kofeinin mənfi təsirlərindən biri də budur ki,hamilə qadınlarda dəmirin sorulmasınıı 40% -ə qədər azaldır. Bir sözlə, gələcək ananın dəmir ehtiyacını ödəmək üçünqəbul etdiyi dərman preparatlarının effektinə kofein qəbulu mane olur. Sağlamlığınızın qeydine qalın və gələcəkdə doğulan körpənizin sağlam olmağı üçün yalnız sağlam qidalanın!

Araşdırmalar göstərir ki, sağlam hamiləliyin əsas amillərindən biri ərin roludur. Doqquz ay gözləmək həm ana, həm də ata üçün unikaldır. Unutmayın ki, bu dövrdə duyğular çox dəyişkəndir. Atanın hissləri də dəyərlidir və önəmlidir. Onlara laqeyd yanaşmamalısınız, əks halda ailədə narazılıq və inamsızlıq yarana bilər. Hamiləlik müddəti qadının psixoloji və fizioloji vəziyyətindəki dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Hamiləliyin ilk aylarında göz yaşları asanlıqla görünə bilər. Həm də hamilə bir qadın bədənində narahatlıq hiss edə bilər: ürək yanması, ürəkbulanma, qoxu və ya dad dəyişikliyi. Kişilər isə bu dəyişikliyə fərqli şəkildə reaksiya verirlər. Kimsə həyat yoldaşının vəziyyətinə alışmağa başlayır. Özləri hamilə qadınla eyni hiss etməyə başlayırlar. Digərləri, əksinə, həyat yoldaşına təsir etmək istəyirlər, həkimin bütün tövsiyələrini yerinə yetirməsini tələb etməyə başlayırlar. Hamilə arvadın istək və şıltaqlıqlarına heç əhəmiyyət verməyənlər də var ki, bunun müvəqqəti olduğunu iddia edirlər. Ancaq baş verən hər şey həm onun, həm də bütün ailə üçün vacibdir. Buna görə də bir kişi hamilə arvadı ilə 5 əsas davranış qaydasından istifadə edərək davranmalıdır. Olduqca sadədirlər, dəstək, kömək, tərif, anlayış və qəbul etmək. Hamiləlik dövründə qadın qorxu və narahatlıq hiss edə bilər, bir şeydən narahat ola bilər, ya yox. Buna görə də söz ehtiyatınıza "Hər şey yaxşı olacaq", "Biz öhdəsindən gələ bilərik", "Sən ağıllısan" kimi ifadələr daxil edin. Bir kişi qadını antenatal klinikaya müşayiət etsə və yaxınlıqda olsa çox gözəldir. İnsan nəyin vacib olduğunu başa düşməyi öyrənməlidir. Bir qadının ömrü boyu xatırlayacağı və hamiləlikdə iz buraxa biləcəyi ilk reaksiyadır (çox vaxt nəzarət edilmir). Buna görə də, sonradan qadına güvən gətirəcək doğru sözləri tapmağa çalışın, çünki əvvəlində özünü qarışıq hiss edir.Qadın kiçik bir uşaq kimi , ərinin nə qədər sevdiyini və ərinin onun üçün nələr etməyə hazır olduğunu hiss etmək istəyir. Beləliklə, qadın sevgi istəyini maskalayır. Qadına bir az səbr və sevgi nümayiş etdirmək lazımdır. Birinci trimestrin zehni qeyri -sabitliyi keçir, hamilə qadının bədəni və duyğuları onu xarici stimullardan fəal şəkildə qorumağa başlayır. İkinci trimestrdə, ərin bu dəyişikliklərə cavab vermək və onlar haqqında məlumatları dinləmək istəyi vacib olacaq. Bunu gələcək atalar üçün başa düşmək bəzən çətindir, çünki bu tipik deyil. kişilər çox, uzun və diqqətlə dinləmirlər. Belə şeylər çox vaxt əhəmiyyətsiz görünür.Hamilə qadının daxili vəziyyəti əsasən xarici etibarından asılıdır. Bir -birinizlə daha çox vaxt keçirin. Hamiləlik bir kişi üçün nə deməkdir? Çox vaxt bu vaxt şəfəq və güc artımı ola bilər. Kişilər üçün yeni üfüqlər açılır. Hamilə qadınınızla birlikdə onları genişləndirin. Hamiləliyin sonuna qadınlar suallarla daha az maraqlanır. Özünü və hisslərini daha çox dinləyir. Gələcək və uşaq haqqında çox fikirləri var. Çox sualları ərinə həvalə edir və özü də rahatlıq yaradır. Ər bilməlidi ki, hamiləliyin sonunda qadın həm xarici, həm də daxili olaraq özündən fərqli olur.

Doğumdan dərhal sonra yenidoğulmuşda genetik xəstəlikilərin klinik əlamətləri özünü göstərməyə bilər. Yalnız yaş irəlilədikcə klinik simptomlar arta,kritik vəziyyətə,postnatal ölümə belə gətirib çıxara bilər. Neonatal skrininq dedikdə nə başa düşülür?-yenidoğulmuşlarda genetik xəstəlikləri aşkara çıxarmaq üçün aparılan çoxsaylı müayinə metodlarıdır.Bu müayinə üsullarından ən vaciblərindən biri-daban testidir. (topuq testi,zəka testi) Topuq testi nə zaman aparılmalıdır? -vaxtında doğulmuşun 4-cü sutkasında -yarımçıq doğulmuşun 7-ci sutkasında Bu test harada olunmalıdır?-Adətən doğum evində aparılır. Hansı qaydada aparılır? Bəslənmədən 3 saat sonra topuqdan alınır.Bu müayinə metodu aşağıdakı genetik xəstəlikləri istisna etmək üçün aparılır. -anadangəlmə hipotireoz, -qalaktozemiya -mukovissidoz -Adrenogenital sindrom Hər biri haqqında qısa məlumat verəcəyik. Anadangəlmə hipotireoz-qalxanabənzər vəzin funskiyasının yetməzliyi nəticəsində uşağın psixi və fiziki inkişafı ləngiyir.Müasir tibbdə həkim tərəfindən təyin olunmuş hormonal müalicə nəticəsində,inkişaf ləngiməsi bərpa olunur.Dərman təyini individual olaraq seçilir. Fenilketonuriya-amintursşuların xüsusen də fenilalaninin metabolizminin pozulması nəticəsində yaranan nadir irsi fermentopatiyalardan biridir.Xəstəlik aşkar olunduqda həkim tərəfindən uzunmüddətli pəhriz təyin olunur. Qalaktozemiya-süd mədsulları və ana südü ilə qidalanma zamanı yaranır.Bu zaman daxili orqanlar zədələnir (qaraciyər,sinir sistemi) Adrenogenital sindrom-böyrəküstü vəz tərəfindən androgenlərin sintezi sürətlənir.Vaxtında müalicə olunmazsa,cinsi inkişaf sürətlənir,boy inkişafi dayanır.Gələcəkdə sonsuzluğa qədər gətirib çıxara bilər. Mukovissidoz-bu irsi xəstəlik nəsildən-nəsilə ötürülür.Çox rast gəinir.BU xəstəliyin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri yapışıq halda olan seliyin yaranmasıdır,bu da öz növbəsində selikli qişa ilə örtülən orqanlarının funksiyasını pozur( həzm sistemi,ağciyərlər və digər həyati vacib orqanlar.)

Prenatal diaqnostika nədir-dölün bətndaxili inkişaf dövründə rast gəlinən irsi və qazanılmış patologiyaların doğuşa qədər aşkarlanmasıdır.İİnvaziv və qeyri-invaziv olmaqla iki qrupa bölünür.lk dəfə prenatal diaqnostika 1977-ci ildə,plazma alfa feto protein (AFP) kəşf olunduqdan sonra aparılmışdır.Böyük Britaniyada aparılan müayinədə hamiləliyin 16-18 həftəsində olan qadının qanında AFP yoxlanılmışdır və onun artma tezliyi sinir borusu qüsurlarının artması ilə düz mütənasib olmuşdur.Daha sonra bu diaqnostik metodlar daha da təkmilləşdirilmişdir.Hal-hazırda nəinki sinir borusu qüsurları,həmçinin 21-ci,13-cü,18-ci-ci xromosomların trisomiyaları(Daun,Patau,Edüards sindromları) və digər genetik xəstəliklər,metabolizm pozğunluqlarının da diaqnostikası aparılır. Rastgəlmə tezliyinə görə risk qrupunda olan qadınlar: -35-40 yaşın olması -ilk gec doğan qadın -anamnezində irsi və somatik xəstəliklər(şəkərli diabet) -anamnezində və irsiyyətdə genetik xəstəlikləri olan uşaqların olması -spontan və adəti düşüklər İlkin prenatal diaqnostika aiddir: -USM -NİPT(non-invaziv prenatal test) Hamiləlik müddətində üzə çıxan və doğuma qədər davam edə bilən ciddi xromosom anormallıqlarının daha erkən müddətdə müəyyən edilməsilə bərabər hamiləlik təqiblərində edilən ikili və üçlü tarama testlərinə görə daha yüksək effektivliyə malikdir. Cəhd olunan bir müdaxiləyə ehtiyac qalmadığı üçün düşük riski yoxdur.Non invazivdir.NİPT testinin düşük riskli çıxması uşağın genetik olaraq bütünlüklə sağlam olacağı mənasına gəlmir, test sadəcə müəyyən DNA sahələrini müəyyən edir. Baxılan xromosomlar və genetik xəstəliklər yönümündən 98%-in üzərində bir doğruluq payı olmasına baxmayaraq NIPT testi bir diaqnostik test deyil, baxış testidir. Bu səbəblə nəticənin riskli çıxması halında mütləq bir prenetal test ilə dəstəklənməsi gərəklidir. NIPT Testi Nə Vaxt Və Necə Həyata Keçirilir? Testin normal nəticə verməsi üçün ananın qanından əldə edilən döl DNA-sının müəyyən bir miqdarda olması lazımdır. Bu səbəblə hamiləliyin 10. həftəsindən etibarən məsləhət görülür. Daha öncəsində tətbiq olunan testlərdə nəticə alınamama riski yüksəkdir. Test üçün istehsal olunmuş özəl borulara 10 ml qan alınması işləm üçün kifayət edir. İkili tarama testi 11-14 həftəlik hamiləlik müddətində USM vasitəsilə CRL (büzdüm-təpə) ölçüsü alınır.NT-ənsə qalınlığına baxılır.(norma <3.5mm).Burun sümüyünün varlığı önəmlidir.(norma:var) USM ilə eyni gündə nəticələr qeyd olunaraq,ikili tarama tesi verilir.Bu zaman,qanda B HCG və PAPPA yoxlanılır.BHCG-hamiləlik zamanı ciftdəki hüceyrələr tərəfindən sintez olunan hormondur.İlk 3 ayda miqdarı artır.Çoxdöllü hamiləlikdə,genetik qüsurlarda,beçəxorda,stimulyasiya məqsədilə istifadə olunan dərman preparatları zamanı BHCG artır.PAPPA-plasenta tərəfindən sintez olunur,hamiləliyin müddəti artdıqca artır.Adətən BHCG yüksək,PAPPAnın aşağı olması,ikili testin nəticəsinin pozitiv olmasına işarədir və amniosentez,CVS-ə göstərişdir. -üçlü tarama testi Hamiləliyin 16-20həftəsində aparılır.En uyğun həftə-18 həftə hesab olunur.Üçlü testin ikili testdən fərqi sinir borusu defektlərini aşkarlamasıdır.Bunun üçün AFP istifadə olunur.AFP.in normadan 2 dəfə çox çıxması sinir borusu qüsurlarına işarədir.Effektivliyi 60%dir. -dördlü test Hamiləliyin 15-22 həftəsində aparılır.Üçlü testdən daha informativdir,çünki üçlü testin markerlərinə İnhibin A əlavə olunmasıyla tamamlanır.Effektivlik 80%-ə qədər yüksəlir. Prenatal diaqnostikada istifadə olunan bu testlərdə bir kənaraçıxma olarsa,dəqiqləşdirmək məqsədilə amniosentez və CVS aparılır. İnvaziv müayinə metodlarına amniosentez və CVS daxildir. -Amniosentez Amniosentez -incə bir iynə vasitəsilə USM altında dölyanı mayenin çəkilərək genetik (xromosom) xəstliklərə görə müayinə olunmasıdır.Adətən 15-17ci həftələrdə aparılır.Daha erkən 12-14 həftələr arası da oluna bilər.15 həftə və daha tez aparılması erkən və gec düşük təhlükəsini artırır.Hər 100 qadından biri (1%) düşük riski var.Ananın rezusu RH(-) dirsə,işləm sonrası anaya anti-D-immunoqlobulin vurulmalıdır! -CVS(Xorion xovlarının biopsiyası) Chorionic villus sample (CVS), inkişaf edən döldə ciddi xromosom pozğunluqlarını göstərən prenatal testdir. Bu test məqsədi plasentanın bir hissəsini götürərək, toxumanın genetik tərkibini təhlil etməkdən ibarətdir. Cari araşdırmalar göstərir ki, CVS amniosentezə nisbətən daha az riskli metodlardan biridir. CVS-in üstünlüyü: Hamiləlik dövründə təxminən 10-12 həftə müddətində həyata keçirilə bilər.CVS nəticələri amniosentezlə müqayisədə qeyri-qənaətbəşdir və amniosentezdən fərqli olaraq sinir borusu qüsurları haqqında məlumat verə bilməz. Sağlam hamiləlik-sağlam gələcəyin başlanğıcıdır!

Cütlüklərin əksəriyyəti hamiləlik zamanı cinsəllik mövzusunda yetəri qədər məlumatlı olmurlar və bu durum onlarda bir çox qorxulara səbəb olur. Dölə zərər vermə qorxusu, hamiləlik zamanı və sonrasında yarana biləcək ağırlaşmaların həyəcanı cütlüklərdə stresli bir vəziyyət yaradır. Bir çox hallarda isə (həkim tərəfindən qadağa yoxdursa) hamiləlikdə cinsi münasibətlər zərərsiz olur.

Qadınlar bilməlidir ki, uşaqlıq və uşaqlıq yolu fərqli məfhumlardır. Hamiləykən uşaqlıq boynu mukus (xüsusi seliklə) qapanır və doğuma az vaxt qaldıqda həmin selik atılır və doğum fəaliyyəti başlayır. Ona görə də mukusla uşaqlıq boynunun bağlı olması bakteriya keçməsinin qarşısını alır.

Adətən hamiləliyin ilk 3 ayında cinsi istəyin azalmasına rast gəlinir. İrəlidə gələn 2 və 3-cü trimestrdə isə istəyin artması müşahidə oluna bilər. Buna səbəb qanlanmanın artmasıdır. Bəzən hamiləlikdə bütün hamiləlik boyu cinsi istəksizliyə də rast gəlinir. Hamiləlik gözəl olduğu qədər, çətin və stressli bir dönəmdir. Bu halların daha çox yaranmasına səbəb hamiləliklə bağlı qayğılar və hamiləlik hestozlarıdır.

Əgər:

• çoxdöllü hamiləlik müşahidə olunursa;
• iki fərdin birində və ya hər ikisində kondilomalar,
• cinsi yolla keçən infeksiyalar,
• hamiləliyin ilk aylarında qanaxma,
• istmiko-servikal çatışmazlığı varsa o zaman həmin müddətdə cinsi münasibətlər zamanı diqqət etmək olduqca önəmlidir.

Normal şərtlər daxilində cinsi münasibətlər doğumu rahatlaşdırmaz, sadəcə doğum sancılarının yaranmasına gətirib çıxara bilər.

 

Həsənli Nərmin

Mama-ginekoloq

Ana olmaq istəyən hər bir qadın hamilə olub-olmadığını bilmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edir. Bu üsullara fərqli hamiləlik testləri də aiddir. Hamiləlik testi qadının hamilə olub-olmadığını bilməsi üçün qan və ya sidik vasitəsi ilə yoxlanılır. Bu zaman qanda və ya sidikdə HCG hormonu axtarılır. Əgər HCG hormonu təsdiq olunursa, demək ki, qadın hamilədir.

Ev şəraitində hamiləlik testi nə zaman istifadə oluna bilər?

Adət gecikməsinin 10-cu günündə sidikdə HCG dəyərləri artır. Bu zaman ev şəraitində testdən istifadə etmək mümkündür. Lakin tam əmin olmaq üçün gecikmənin 11 və ya 12-ci günündə testi təkrarlaya bilərsiniz. HCG yalnız hamiləliyə bağlı hormon deyil. Başqa xəstliklər zamanı da kişi və ya qadınlarda bu hormonun artımı müşahidə oluna bilər. Hamilə olmayan, sağlam bir qadında HCG dəyəri 0-10mlU/ml arasında olur. Hamiləlik zamanı bu hormonun səviyyəsi kəskin yüksəlir. Sidik testləri tez olsa da, bəzən yanlış nəticələr verə bilir. Ona görə də hamiləliyin yoxlanması üçün qan testinin verilməsi daha yaxşı olar.

Test pozitiv çıxdıqdan sonra nə etmək lazımdır?

İlk növbədə həkim mama-ginekoloqunuza müraciət etməlisiniz. Həkiminizin qəbulunda daha tez olmanızda fayda var. Müayinə zamanı ilk olaraq uşaqlıq və ya ektopik (uşaqlıqdankənar) hamiləliyin olması araşdırılmalıdır.

Testiniz pozitivdirsə və sizin şiddətli qasıq və ya qarın ağrınız, ləkələnməniz varsa yenə də həkiminizə müraciət etməlisiniz. Hamiləlik testi neqativdirsə, gecikmə davam edirsə, daha bir həftə gözləyə bilərsiniz.

 

Həsənli Nərmin

Mama-ginekoloq

Hamiləlik müddətini hesablamağın iki qaydası var:

1.Son adət tarixinin ilk gününə görə hamiləlik müddətinin hesablanması.

Hamiləliklərin əksəriyyəti 40 həftə və ya 9 ay 10 gün davam edir. Doğumun nə vaxt olacağını bilmək üçün son adət tarixindən 40 həftə və ya 280 gün saymaq lazımdır. Bu üsulu daha da sadələşdirmək üçün son adət tarixindən 3 ay geriyə sayıb, üzərinə 7 rəqəmini gəlmək düzgün olar. Məsələn: son adət tarixi - 11 sentyabr. Doğuşun təxmini vaxtı - iyunun 18-i. Daha bir düstur mümkündür: doğumun təxmini vaxtı=(son adət tarixinin ilk günü+40 həftə)-3 gün.

2.Ultrasəs müayinəyə əsasən doğum vaxtının hesablanması.

Hamiləliyin erkən vaxtlarında yəni 6-8 həftəlik müddətdə USM-də ola bilərsiniz. USM-də embrion və ya fetusun ölçülərinə əsasən hamiləlik həftəsi hesablanır.

Ümumiyyətlə hamiləlik həftəsinin düzgün hesablanması requlyar tsikl görən qadınlarda mümkündür.

 

 

Həsənli Nərmin

Mama-ginekoloq

 

Mioma-uşaqlıq əzələsindən inkişaf edən, bədxassəliləşmə riski aşağı olan, xoşxassəli törəmədir. Qadınlarda çox tez-tez rast gəlinir və bu səbəblə də hamiləlikdə rast gəlinməsi artır. 100 hamilə qadının birində hamiləlik ultrasəs müayinəsində mioma görünə bilər. Miomalar ilk dəfə hamilə olan qadınlarda daha çox olur. Ananın yaşı artdıqca mioma olma riski də artır.

          Miomaların hamiləlik zamanı yarada biləcəyi risklər hansılardır?

          Risklər uşaqlığın hansı divarda yerləşməsindən, miomanın ölçüsündən və sayından asılıdır. Submukoz və intramural yerləşən düyünlər təkrarlayan düşüklər, vaxtından qabaq doğum təhlükəsi, doğumdan sonra uşaqlığın yığılmamasına, ciftin vaxtından qabaq ayrılmasına gətirib çıxara bilir. Ölçüsü 6 sm və daha böyük olan miomalar hamiləlikdə daha çox böyüyür.

        Bəzən sürətli böyümə nəticəsində mioma kifayət qədər qidalanmadığına görə miomada degenerasiya və nekroz ortaya çıxır. Bu zaman qarında xüsusilə də miomanın yerləşdiyi yerdə ağrı meydana gəlir. Bu ağrı appendisit və vaxtından qabaq doğum ağrıları ilə səhv salına bilir. Miomada nekroz daha çox hamiləliyin 22-24-cü həftəsində başlayır.

Hamiləlik öncəsi mioma diaqnozu qoyulubsa, nə etmək lazımdır?

Əgər submukoz düyündürsə, hamilə qalınmadan öncə əməliyyat icra olunmalıdır. İntramural və subseroz düyünlərdə isə qanaxma və digər əlamətlər verən böyük ölçülü düyün xaric olunmalıdır.

 

Nərmin Həsənli

Mama-ginekoloq

Toksoplazmozun törədicisi-Toxoplazma Gondi adlandırılan bir prazitdir. Sağlam immun sistemi olan insanlarda simptomsuz keçə bilir.

Toksoplazmoz nədir?

Dünya əhalisinin 1/3-i bu virusa yoluxduğu halda, bəzən heç bir əlaməti olmadığına görə insanlar fərqinə varmırlar. Hamiləlikdə bu virusa yoluxma baş verərsə, parazit dölə keçir və  yenidoğulmuşda kongenital (anadangəlmə) Toksoplazmoz adlandırılan ciddi bir infeksion proses yaranır. Hamiləlik zamanı toksopazmanın olması, hamiləliyin düşüklə sonlanmasına gətirib çıxara bilir. Hamiləlikdə Toksoplazmaya yoluxmanın baş verməsi  40% halda dölün də yoluxmasına gətirib çıxarır. 9 %-ə yaxın infeksiyaya bağlı uşaq ölümünə rast gəlinir.

Ən çox verilən suallardan biri:Toksoplazma hamiləliyə mane olurmu???

XEYR, maneə törətmir. Yalnız toksoplazma keçirən qadın hamilə qalmadan öncə 6 ay gözləməlidir. Bunun əsas səbəbi hamiləlikdən öncəki 3 ay və hamiləlik zamanı yoluxan toksoplazma parazitinin, uşaqda infeksion proses törətməsi riskidir.

Yenidoğulmuşda toksopazmozun əlamətləri: Hidrosefaliya (beyində su yığılması) ,mikrosefaliya (başın kiçik olması), intrakranial kalsifikasiya, çəpgözlük, retina anomaliyaları, korluq, əqli gerilik, qanazlığı, qanaxmalar və s. Buna görə də vaxtından əvvəl doğuş ola bilər. Dölün Toksoplazmoza hamiləliyin ilk aylarında yoluxma riski düşükdür. Hamiləliyin son aylarında yoluxma zamanı dölə keçməsi 60-80 %-dir.

Yoluxma yollarından başlıcası-pişiklərdir.

Hamilə qadında toksoplazmozun əlamətlətləri:

-yayılmış bədən ağrısı, başağrısı, qızdırma, limfa düyünlərində böyümə, halsızlıq və yorğunluq.

Aşkara çıxarmaq üçün qanda igM və G antikorları yoxlanılır. Yoluxmadan 7-30 gün sonra İgA və İgM pozitiv olur. İg M yoluxmanın başlanğıcında yüksəlir və 18 aya qədər serumda aşkarlana bilir.

Xəstəlik dölə transplasentar yolla keçir, ona görə də doğumun təbii və ya qeysəriyyə yolu ilə olmasına heç bir əks-göstəriş yoxdur.

 

Nərmin Həsənli

Mama-ginekoloq

Hamiləliyin həftəsinə uyğun olaraq dölyanı mayenin çox olmasına polihidroamnion deyilir. Aylıq müayinə zamanı dölün ölçüləriylə bərabər dölyanı mayenin ölçülməsi də icra olunur.

Səbəbləri:

- dölün ürək qüsuru;

- RH-rh faktor uyğunsuzluğu;

- əkiz hamiləlikdə əkizdən əkizə transfuziya sindromu;

- döllə əlaqəli infeksiya;

- dölün udması və ya böyrək funksiyasının pozulması ilə bağlı problem;

- döldə hiperqlikemiya və buna bağlı sidiyə çıxmanın tezləşməsi;

- anada diabetin olması;

- mərkəzi sinir sisteminin anomaliləri;

- xromosom anomaliyaları;

- döldə qırmızı qan hüceyrələrinin az olması (fetal anemiya);

- diafraqmal yırtıq.

Riskləri nələrdir?

- vaxtından qabaq doğumu tezləşdirir;

- dölyanı mayenin vaxtından qabaq axmasına gətirib çıxarır;

- ciftin vaxtından qabaq ayrılmasına gətirib çıxara bilir;

- doğumdan sonra qanaxmanı artıra bilir;

- döl başının düz yüksək duruşuna rast gəlinir və çox zaman qeysəriyyə icra olunur.

Polihidroamnion müalicəsi ilə yanaşı nələr edilə bilər? 

- Yataq şəraiti məsləhətdir.

- Analar çox yeməkdən qaçmalıdırlar.

- Ani və tez hərəkətlər olmamalıdır.

- Mədədə problem yarada biləcəyi nəzərə alınaraq qidalara diqqət olunmalıdır.

- Yeməkdən sonra dərhal yatmağa üstünlük verilməməlidir.

Müalicəsi nədir?

İlk növbədə səbəb araşdırılmalıdır. Dölyanı mayenin çoxluğu amniosintez ilə azaldıla bilər. Dərman müalicəsi 31-ci həftədən sonra təyin edilməməlidir.

 

Nərmin Həsənli

Mama-ginekoloq

Qızılca infeksiyasına (Measles morbilivirus) yoluxma üçün ən təhlükəli dövr hamiləliyin birinci trimestridir (ilk 12 həftəyə qədər).Çünki bu müddət ərzində virus infeksiyası döldə bətndaxili qüsurlara və özbaşına düşüklərə səbəb ola bilər. 

İnfeksiyadan qorunma üçün yeganə effektiv metodvaksinasiyadır. Lakin vaksin hamiləlikdən öncə tədbiq olunmalıdır.Əfsuslar olsun ki, qızılca virusunu məhv edən dərman vasitəsi yoxdur, bütün müalicə metodları simptomatikdir və orqanizmə infeksiya ilə mübarizə aparmaqda köməklik etmək üçün tədbiqolunurlar.

Qızılcanın əlamətləri nələrdir? 

İnkubasiya dövrü (yoluxmadan ilk kliniki əlamətlərin ortaya çıxmasına qədər) 1-2 həftə təşkil edir. İnfeksiyaya yoluxan hamilələri yüksək bədən temperaturu, öskürək, burun tutulma,konyunktivit və işığa həssaslıq, baş ağrısı narahat edir. Ağız boşluğunda, damaqda qırmızı səpkilər, 1 gün sonra isə yanaqların selikli qişasında ağımtıl ləkələr əmələ gəlir. Bir neçə gün sonra qızılca səpkiləri üz, boyun, qulaq ətrafı nahiyyələri, daha sonra isə bütün bədəni əhatə etməyə başlayır. Məxmərəkdən fərqli olaraq qızılca səpkiləri bir-biri ilə birləşmir və bu xəstəlik həkim – mütəxəssis tərəfindən aydın ayırd oluna bilir.

Qızılcaya necə yoluxurlar?

Qızılca insana hava-damcı yolu ilə - yəni söhbət, öskürək,asqırma zamanı keçir. Qızılca virusu ətraf mühitdə çox yaşamasada, xəstə insanlarla sıx kontaktlar zamanı (xüsusi ilə evdə uşaq xəstə olduqda) hamilələrə keçmək ehtimalı yüksək olur. İnkubasion dövrdə insan qızılca infeksiyasının daşıyıcısı olur,bununla da ətrafındakı insanları yoluxdura bilir. Kliniki əlamətlərin əmələ gəlməsindən 5 gün sonra yoluxdurma riski azalır. 

Hamiləlikdə qızılcanın təhlükəsi nədən ibarətdir?

Xəstəliyin özü çox zaman yüngül keçir. Lakin hamiləlik dönəmində qızılca infeksiyası həm dölün, həm ananın orqanizminə ciddi təhlükələr yarada bilər. Belə ki, hamilələrdə qızılca pnevmoniyasının (ağ ciyərlərin iltihabının) riski hamilə olmayan qadınlarla müqayisədə 3 dəfə artır. Məxmərək virusundan fərqli olaraq qızılca virusu teratogen sayılmır. Lakin qızılcaya yoluxan hamilələrdə spontan düşük təhlükəsi və vaxtından əvvəl doğum riski artır (20-60%), hamiləliyin ilk trimestrində (12 həftəsinə qədər) daha təhlükəli sayılır. Daha sonrakı həftələrdə ciftinqoruyucu fəaliyyəti nəticəsində virusun dölə mənfi təsiri azalır.Hamiləliyin son həftələrində xəstələnən qadınlarda doğuş zamanı dölü yoluxdurma riski yüksək olur. 

Xəstəliyin diaqnostikası

Hamiləlik planlayan qadınlara qanda qızılcaya qarşı antikorların təyini tövsiyə olunur. Bu antikorlar qadının qızılcanı keçirtdiyi haqda məlumat verir və bu xəstəliyə qarşı immunitetin (müqavimətin) olduğunu bildirirlər.

Qızılca diaqnozu simptomlar əsasında qoyulur. Xəstəliyin əlamətləri çox tipik olduğundan əlavə analizlərə çox vaxt ehtiyac qalmır. Şübhəli hallarda laborator analizlər təyin edilir. Qızılca zamanı dölün bətndaxili vəziyyətini dəqiq olaraq təyin etmək mümkün deyil. Lakin müassir tibbdə prenatal diaqnostika metodları mövcuddur. Prenatal diaqnostika dölün bətndaxili inkişaf dövründə rast gəlinən irsi və qazanılmış patologiyaların doğuşa qədər aşkarlanmasıdır. Bunlardan NİPT (non-invaziv prenatal diaqnostika testi), amniosentez və ətraflı ultrasəs müayinəsi kimi metodikaları qeyd etmək olar. 

Hamilələrdə qızılcanın müalicəsi

Müalicə simptomatikdir. Müalicə preparatları yalnız xəstəliyinəlamətlərini aradan qaldırmağa köməklik edir. Gələcək analara yataq rejimi, bol maye qəbulu, hərarət salan dərmanlar məsləhət görülür. Qızılcada pnevmoniya və yaxud başqa ağırlaşmalar yaranarsa hospitalizasiya və xəstəxana şəraitində müalicə tövsiyə olunur.

 

Fidan Həsənova

Ginekoloq

Dəri çatları (Stria Distensae) nədir?

Qarnın sürətlə həcminin artması, hamiləlik və ya kökəlmə səbəbindən dərinin altındakı təbəqənin tamlığının pozulması nəticəsində yaranan incə cizgilərdir. Bu çatlar nəticəsində tibbi bir problem yaratmayan, ancaq kosmetik olaraq narahatlıq verəngörüntü yaranır.

Dəri çatları dəridəki gərginliyin çox olduğu bölgələrdəgörülür. Gərginlik olan bu bölgələr: hamilə qadınların qarın və sinələri, yeniyetməlik dövründə qızların sinə və sağrıları,piylənməsi olan kəslərin bədənlərinin fərqli bölgələri ola bilər.

Dəri çatları necə görünür?

Dəri çatları yaranmazdan əvvəl ilk olaraq dəri rəngində çəhrayılaşma və bu mərhələdə qaşınma olur. Qısa bir vaxtdan sonra qırmızı bənövşəyi cizgi halını alır (stria rubra). Müəyyən bir zaman keçdikdən sonra ağarmağa başlayır və daha az görünür. Çox zamanbu çatlar bir neçə sm uzunluğunda 1-10 mm dərinliyində olur.

Dəri çatlarının müalicəsi mümkündürmü?

Çatların müalicəsində istifadə olunan dərmanlar dərinin orta təbəqəsi olan dermisdəki kollagenləri artırır və elastin sintezinə də təkan verir. Retinoid tərkibli kremlər: Retinoidler A vitamini sintez edir. Bu kremlər yara izlərində də yararlıdır, dəri səthini düzləşdirir, incə cizgiləri aradan qaldırır, dəri rəngini normal vəziyyətinə gətirir. Ümumilikdə müalicə müddəti 3-6 aydır. Müalicə müddətində günəşdən qorunmaq vacibdir.

Kimyəvi pilinq: bu müalicə növü xüsusilə 15-20 konsentrasiyada və trixloroasetik asit ilə hazırlanan pilinq dərinin orta təbəqəsinə qədər soyulma yaratdığına görə çatların izinin itməsinə gətirib çıxarır.

Fraksion lazer: son zamanlar daha çox istifadə olunan bu üsul vasitəsilə 3 seansdan sonra çatlarda gözlə görünən bir sağalma müşahidə edilir.

Çatlardan necə qoruna bilərik?

Bədəndə çatların olmasını istəmirsinizsə həddindən artıq və sürətli kilo almaqdan çəkinməlisiniz. Hamiləlik dövründə uyğun vasitələrlə dərinin masajı və dərini yumşaldan kremlərdən istifadə etmək məsləhətdir.

  

Nərmin Həsənli 

Mama-ginekoloq

 

 

Dəri çatları (Stria Distensae) nədir?

Qarnın sürətlə həcminin artması, hamiləlik və ya kökəlmə səbəbindən dərinin altındakı təbəqənin tamlığının pozulması nəticəsində yaranan incə cizgilərdir. Bu çatlar nəticəsində tibbi bir problem yaratmayan, ancaq kosmetik olaraq narahatlıq verəngörüntü yaranır.

Dəri çatları dəridəki gərginliyin çox olduğu bölgələrdəgörülür. Gərginlik olan bu bölgələr: hamilə qadınların qarın və sinələri, yeniyetməlik dövründə qızların sinə və sağrıları,piylənməsi olan kəslərin bədənlərinin fərqli bölgələri ola bilər.

Dəri çatları necə görünür?

Dəri çatları yaranmazdan əvvəl ilk olaraq dəri rəngində çəhrayılaşma və bu mərhələdə qaşınma olur. Qısa bir vaxtdan sonra qırmızı bənövşəyi cizgi halını alır (stria rubra). Müəyyən bir zaman keçdikdən sonra ağarmağa başlayır və daha az görünür. Çox zamanbu çatlar bir neçə sm uzunluğunda 1-10 mm dərinliyində olur.

Dəri çatlarının müalicəsi mümkündürmü?

Çatların müalicəsində istifadə olunan dərmanlar dərinin orta təbəqəsi olan dermisdəki kollagenləri artırır və elastin sintezinə də təkan verir. Retinoid tərkibli kremlər: Retinoidler A vitamini sintez edir. Bu kremlər yara izlərində də yararlıdır, dəri səthini düzləşdirir, incə cizgiləri aradan qaldırır, dəri rəngini normal vəziyyətinə gətirir. Ümumilikdə müalicə müddəti 3-6 aydır. Müalicə müddətində günəşdən qorunmaq vacibdir.

Kimyəvi pilinq: bu müalicə növü xüsusilə 15-20 konsentrasiyada və trixloroasetik asit ilə hazırlanan pilinq dərinin orta təbəqəsinə qədər soyulma yaratdığına görə çatların izinin itməsinə gətirib çıxarır.

Fraksion lazer: son zamanlar daha çox istifadə olunan bu üsul vasitəsilə 3 seansdan sonra çatlarda gözlə görünən bir sağalma müşahidə edilir.

Çatlardan necə qoruna bilərik?

Bədəndə çatların olmasını istəmirsinizsə həddindən artıq və sürətli kilo almaqdan çəkinməlisiniz. Hamiləlik dövründə uyğun vasitələrlə dərinin masajı və dərini yumşaldan kremlərdən istifadə etmək məsləhətdir.

  

 Nərmin Həsənli 

Mama-ginekoloq

 

Hamilə qadında tromboemboliya riski hamilə olmayan qadınla müqayisədə 4-5 dəfə daha artıqdır. Əsasən tromboemboliyalarvenoz trombozla (80% hallarda) əlaqəli olur. Hamilələrdə ən sıx rast gəlinən dərin ven trombozu (75%) və pulmonar emboliyadır (25%). Əgər zəif inkişaf etmiş ölkələrdə ana ölümünün əsas səbəbi qanaxmalardırsa, güclü inkişaf etmiş ölkələrdə bu tromboembolikağırlaşmalardır. Tromboemboliyaların ciddiyətini nəzərə alaraq bu xəstəliklərin diaqnostika, müalicə və profilaktikasına həkimlər və pasientlər tərəfindən böyük önəm verilməsi vacibdir.

Son 30 il ərzində hamiləlik zamanı qan durulaşdırıcıdərmanlardan geniş istifadə olunur. Bu tendensiya son illərdə hamilələrin yaşının artması və müxtəlif növ ekstragenital (somatik) patologiyalı qadınların hamilə olması ilə əlaqədardır. Antiaqreqantpreparatlar yalnız həkim məsləhəti ilə istifadə olunmalıdır. Bu dərmanların göstərişli istifadəsi nəticəsində hamiləliyin ağırlaşmalarının (düşük təhlükəsi, dölün bətndaxili inkişaf geriliyi, ciftin vaxtından əvvəl ayrılması, preeklampsiya kimi) sayı azalır,dölün diri doğulma şansı artır. Həmçinin tromboz riskini azaltmaq üçün bu preparatlar zahılıq yəni doğuş/əməliyyat sonrası dövrdə də istifadə olunurlar. 

Antikoaqulyant preparatlar hansı qrup xəstələrə tövsiyə olunur?

• Hamiləlik zamanı dərin ven trombozu və ağciyər arteriyasının tromboemboliyası, hər hansı növ arterial trombozu olan xəstələr,

• ürəyində süni klapanlar olan xəstələr,

• antifofolipid sindromlu xəstələr,

• müxtəlif növ trombofiliyaları olan xəstələr,

• fetoplasentar yetməzlik olanda (döldə və ciftdə qan dövranı pozulanda).

Bu hallarda antikoaqulyantlar tromboemboliya və qanaxma riskini azaldır, ciftdə qan dövranını artırır, hamiləliyin prolongasiyasına (uzadılmasına) kömək edir. 

Tromboz (qanın laxtalanması) üzrə risk qrupuna hansı hamilələr aiddir?

• Hamilənin yaşı 35-dən yuxarıdırsa,

• piylənmə və artıq çəki,

• anamnezdə tromboz hekayəsi,

• aşağı ətrafların varikoz xəstəliyi,

• hamiləliyin ağırlaşmaları (preeklampsiya),

• süni mayalanma,

• çoxdöllü hamiləliklər,

• uzun müddətli yataq rejimində olan hamilələr və s.

Ən geniş istifadə olunan preparatlar qeyri-fraksiyalı heparinlərdir – enoksaparin, parnaparin, tinzaparin və s. Bu qrup preparatların hamiləlikdə istifadəsinin digərlərindən üstünlüyü istifadənin rahat olması və nisbi təhlükəsizliyidir. Preparatlar dərialtı istifadə olunur. Həmçinin hamiləlikdə istifadə olunan qandurulaşdırıcı dərmanlar antiaqreqantlardır (aspirin). Onlar tablet şəkilində təyin olunur. Dərmanların növü, dozası və müalicənin müddəti həkim tərəfindən təyin edilir. Antikoaqulyant preparatlar uzun müddət istifadə olunduqda trombositopeniya (trombositlərin sayının düşməsi), hipokalsiyemiya (kalsiumun səviyyəsinin qanda düşməsi) və osteoporoz yarada bilirlər. Sadalanan yan təsirləri nəzərə alaraq həkim dinamikada qan analizləri yoxlayır, adekvat terapiya təyin edir. 

 

Həsənova Fidan

Ginekoloq

Amnion mayesi nədir?

Dölün amnion kisəsində olan və onu qorumaqla bərabər, bir çox başqa funksiyaları olan su dölyanı maye adlanır. Döl bu mayenin içərisində inkişafını tamamlayır. Döl üçün vacib olan zülal, karbohidrat və yağlar dölyanı mayenin tərkibinə daxildir.Amnion sarı və şəffaf olur. Yumurtahüceyrə kişi cinsi hüceyrəylə mayalandığı andan etibarən uşaqlığın divarına yapışır və dölyanı mayenin inkişafı başlayır.

Dölyanı mayenin əsas xüsusiyyətləri:

• Şəffaf və açıq sarı rəngdədir.

• Ən yüksək səviyyəsi hamiləliyin 34-36-cı həftələrində olur və 800 ml-ə qədər çatır.

• Miqdarının çox olmasına polihidroamnion, az olmasına oliqohidroamnion deyilir.

• Dölyanı maye 99% su, inorqanik duzlar, orqanik maddələr və dölün ifrazatından ibarətdir.

• Özəl bir qoxusu var. Hamiləliyin sonlarına doğru mekoniumun qarışmasına bağlı olaraq rəngi tünd sarı, qəhvəyi və yaşıl ola bilər.

Miqdarı nə qədər olmalıdır?

• Hamiləlik inkişaf etdikcə mayenin miqdarı artır. 12-ci həftədən etibarən döl sidiyini ifraz etdiyinə görə maye artır. 12-ci həftədə 50 ml, 20-ci həftədə 400 ml, doğuma yaxın 1000 ml-ə yaxın olur.

Funksiyaları hansılardır?

• Dölün amnion kisəsinin içərisində rahat hərəkət etməsini təmin edən dölyanı mayedir və əzələ-sümük sistemini inkişaf etdirir.

• Bədən temperaturunun sabit qalmasını təmin edir.

• Ağciyərlərin inkişafını təmin edir. Ananın qarnında döl amnion mayeni udur və bunun sayəsində udma refleksi və ağciyərlər inkişaf etmiş olur.

• Dölü xaricdən gələn zərbədən qoruyur.

• Amniotik membranın körpəyə yapışmasının qarşısını alır.

 

Nərmin Həsənli

Mama-ginekoloq

Ana südü ilə qidalanma vasitəsilə ana və körpə arasında bağlılıq yaranır, qadınların orqanizmində analıq instinkti formalaşır. Sirr deyil ki, süd verən analar körpələrinə daha çox qayğı göstərir. Ana südü ilə qidalanan uşaqların nəinki fiziki sağlamlığı, o cümlədən emosional və psixi inkişafı da daha aktiv formalaşır.

Süd vəzilərində laktasiya zamanı hansı dəyişikliklər baş verir?

Hamiləlik dönəmində ciftdə sintez olunan plasentar laktogen və digər hormonların təsiri altında süd vəzilərinin paycıqları böyüməyə və aktiv inkişaf etməyə başlayır. Bundan başqa hipofizdə sintez olunan prolaktin hormonu da süd vəzinin inkişafına öz töhfəsini verir. Alveola və duktusların inkişafı nəticəsində artıq hamiləliyin 5-8-ci həftəsində süd vəziləri böyüyür, gilələrin piqmenti tündləşir. 

Doğuşdan sonra ciftə sintez olunan hormonların səviyyəsinin düşməsi nəticəsində süd vəzilərinə süd gəlməyə başlayır. Əksər hallarda normal doğuşdan 30-36 saat, qeysəriyyə əməliyyatından 72 saat sonra laktasiya prosesi başlayır. Körpə nə qədər çox ana südünü əmsə, südün miqdarı bir o qədər çox olar.

Əmzirmə zamanı gilələr stimulyasiya olunur, beyinə impulslar göndərilir, hipofizdə prolaktin və oksitosin hormonlarının miqdarı artır. Prolaktin – laktasiyani artıran hormondur. Həmçinin prolaktin yumurtalıqlarda ovulyasiyanı basqılandırmaqla, doğuşdan sonra amenoreyaya (aybaşıların olmamasına) təşviq edir. Oksitosin isə südün axarlarla irəliləməsinə kömək edir. Bundan başqa doğuşdan sonra uşaqlığın yığılması oksitosin hormonunun təsiri altında baş verir. Məhz bu reflekslerə görə süd vermə zamanı qadınlar qarının aşağı nahiyyəsində yüngül ağrı (və loxiyaların miqdarının artmasını) hiss edə bilərlər. 

Vaxtında doğulmuş körpələrin bir sıra refleksləri (axtarma, əmmə, udma refleksləri) inkişaf etmiş olur. Bu səbəbdən vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrlə müqayisədə, vaxtında doğulmuş körpələr daha yaxşı süd əmə bilir. 

Laktasiyanı necə artırmaq olar?

- Doğuşdan sonra körpəni erkən döşə qoymaq (ilk 30 dəqiqə ərzində). Bu həm ana və körpə arasında bağlılığı gücləndirir, həm də qadın orqanizminin hipofizində prolaktinin sintezini artırır.

- Süd vəzində əmələ gələn ilkin süd kolostrum adlanır. Doğuşdan ilk 30-40 saat sonra ifraz olunan bu süd körpə orqanizminə daha faydalıdır. Belə ki, kolostrumun tərkibində olanimmunoqlobulinlər yenidoğulmuşun mədə-bağırsaq sistemini qoruyur. Kolostrumun tərkibində daha çox zülal (albumin), təbii antioksidantlar (vitamin A, E, Zn, Se) və böyümə faktorları olur. 

- Uşaq tez-tez döşə qoyulmalıdır (təxmini 2 saatdan bir). Körpə nə qədər çox ana südü əmsə, bir o qədər çox süd ifraz olunacaqdır.

- Gecə saatlarında süd verməkdən imtina edilməməlidir.

- Gün ərzində bir dəfə ilıq duş qəbul edilməlidir.

- Zahı qadın vaxtı vaxtında dincəlməli, sutkada ən azı 8 saat yatmalıdır.

- Çoxlu maye qəbul edilməlidir (xüsusi ilə ilıq maye).

 

Fidan Həsənova

Ginekoloq